 Krzysztof PopławskiWersja 1 (12/2010) Rozdział VI-4-3WOJSKA RAKIETOWE OBRONY POWIETRZNEJ WĘGIER
Największe miasta to: stolica kraju – Budapest (Budapeszt) (1,7 mln mieszkańców), Debrecen (Debreczyn) (208 tys.), Szeged (170 tys.), Miskolc (169 tys.). Jako państwo należące do Układu Warszawskiego Węgry graniczyły na północnym zachodzie z Austrią i od południa zachodu z Jugosławią. Północny i południowy wschód, to granice z Czechosłowacją , Związkiem Radzieckim oraz Rumunią.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej armia węgierska opierała swoją obronę przeciwlotnicza na jednostkach lotnictwa myśliwskiego wyposażonych w samoloty o napędzie tłokowym, oraz artylerii przeciwlotniczej (lufowej). Wraz z rozwojem techniki, postanowiono w latach 1959–1962 utworzyć system obrony przeciwlotniczej kraju na wzór radziecki. Podstawową jednostką organizacyjną miał stać się pułk rakiet przeciwlotniczych (légvédelmi rakéta ezred). W składzie pułku miały się znaleźć: dywizjony rakiet przeciwlotniczych (légvédelmi rakéta osztály) oraz dywizjon techniczny (technikai osztály). W dalszej części opracowania używane będą odpowiedniki nazw używane w polskiej nomenklaturze tzn. pułk rakietowy i dywizjon rakietowy. Na rejon rozmieszczenia przeciwlotniczych jednostek rakietowych wybrano:
Utworzenie wojsk rakietowych OP było częścią szerszych zmian, w wyniku których OP Węgier zorganizowana została w dwie dywizje: 1. Dywizja OP (JW 5313) – Veszprém. Dywizja utworzona została 1 sierpnia 1961 r. i miała w składzie:
Jej obszar odpowiedzialności obejmował obszar Węgier za zachód od Dunaju. 2. Dywizja OP (JW 5229) – Miskolc. Dywizja została utworzona ponad rok później, 1 października 1962 r. i miała w składzie:
Jej obszar odpowiedzialności obejmował obszar Węgier za wschód od Dunaju. Rozmieszczenie tych jednostek w 1962 roku pokazuje poniższy schemat
Wszystkie 3 pułki rakietowe wchodzące w skład obu dywizji OP zostały w latach 1959-1962 wyposażone w przeciwlotnicze zestawy rakietowe SA-75M Dźwina. Pierwsze zestawy przybyły do węgierskiego miasta Börgönd w dniu 8 października 1959. Pułki rakietowe miały w momencie utworzenia następujący skład. 11. pułk rakietowy (JW 5011) - Budapest:
Pułk miał za zadanie obronę rejonu od Budapesztu do Dunaújváros od strony zachodniej. 104. pułk rakietowy (JW 3011) – Nagytarcsa:
Pułk miał za zadanie obronę rejonu od Budapestu do Dunaújváros od strony wschodniej. 105. pułk rakietowy (JW 4105) – Miskolc:
Pułk miał za zadanie obronę rejonu miasta Miszkolc. Formowanie przebiegało etapami i w poszczególnych latach ilość dywizjonów rakietowych wyposażonych w zestawy SA-75 Dźwina wyglądała następująco.
Łącznie w 3 pułkach zgrupowano 14 dywizjonów wyposażonych w zestawy SA–75 Dźwina oraz 3 dywizjony techniczne. Ich rozmieszczenie na terenie Węgier przedstawia poniższy rysunek.
Taki skład jednostek rakietowych utrzymał się do 1971 roku. W 1971 roku doszło do pierwszych zmian organizacyjnych. Z nie do końca zrozumiałych, choć najprawdopodobniej ekonomicznych, powodów rozformowano wtedy 2 dywizjony:
W wyniku tego zmniejszyły się możliwości bojowe dwóch pułków stacjonujących na wschód od Dunaju. Od 1971 roku było więc tylko 12 dywizjonów wyposażonych w zestawy SA–75 Dźwina oraz 3 dywizjony techniczne. Rozmieszczenie dywizjonów rakietowych po tych pierwszych zmianach przedstawia poniższy rysunek.
Taki skład jednostek rakietowych utrzymał się do 1976 roku, kiedy to przyszedł czas na poważniejsze zmiany. Zdecydowanie głębsze zmiany nastąpiły w latach 1977-1985. Pojawienie się nowych typów zestawów rakietowych oraz inne podejście do zagadnień obrony powietrznej wymusiło podjęcie decyzji gruntownej przebudowie systemu OP Węgier. Według nowych założeń obronę rejonu stolicy zamierzano powierzyć jednej jednostce o etacie brygady. Brygada ta miała wchłonąć wybrane dywizjony obu naddunajskich pułków (11–tego i 104–tego). Nie oznaczało to bynajmniej rozformowania jednego z tych pułków. Miał on być przedyslokowany bardziej na południe od Budapestu i po włączeniu w jego skład pozostałych dywizjonów zapewnić obronę rejonu miasta Dunaújváros. Powyższe zmiany oznaczały przedyslokowanie i zmianę podporządkowania niektórych jednostek a co za tym idzie także ich zmianę ich numeracji. Dodatkowo zdecydowano też o wprowadzeniu na uzbrojenie zestawów rakietowych bliskiego zasięgu S–125 Newa, co wiązało się z koniecznością sformowania nowych dywizjonów rakietowych. Rozpoczęto też w istniejących dywizjonach stopniową wymianę zestawów SA–75 Dźwina na nowocześniejsze zestawy S–75M Wołchow. Wszystkie te zmiany wyglądały w szczegółach następująco: a) W dniu 1 października 1977 r. 11. pułk rakietowy przeformowano w 11. Brygadę Rakietową, włączając w jej skład 3 dywizjony zlokalizowane w rejonie Budapestu i należące wcześniej do 104. pułku rakietowego. Były to:
Dwa dywizjony należące dotychczas do 11. pułku rakietowego przeszły natomiast w podporządkowanie 104. pułku rakietowego. Były to:
b) W latach 1978-1979 wprowadzono na uzbrojenie zestawy rakietowe bliskiego zasięgu S–125 Newa, tworząc w składzie 11. Brygady Rakietowej 6 nowych dywizjonów wyposażonych w te zestawy. W 1978 roku utworzono:
W 1979 roku utworzono:
Utworzony też został dodatkowy:
c) Rozpoczęto proces wymiany zestawów SA-75M Dźwina na nowocześniej zestawy S–75M Wołchow. Wymiana następowała stopniowo w latach 1977–1985 a ilość dywizjonów rakietowych wyposażonych w poszczególne zestawy w kolejnych latach ilustruje poniższa tabela.
W ostatniej kolejności (około 1983 roku ) zestawy S–75M otrzymał 105. pułk rakietowy i miał je na wyposażeniu aż do rozwiązania jednostki w 1990 roku. d) Niektóre dywizjony rakietowe przeniesiono na nowe stanowiska ogniowe. Ich lokalizacja była na tyle bliska w stosunku do dotychczasowych, że często koszary obsługi dywizjonu pozostawały w starym miejscu. Zmiany dyslokacji wyglądały następująco: 11. Brygada Rakietowa (JW 5011) – Budapest.
104. pułk rakietowy (JW 3011) – z Nagytarcsa do Sárbogárd.
W ramach reorganizacji systemu OP i dostosowania struktury organizacyjnej do bieżących potrzeb rozformowano dowództwa 1 i 2. Dywizji OP a w ich miejsce z dniem 1 stycznia 1984 roku rozpoczęło funkcjonowanie dowództwo 1. Korpusu OP. Podporządkowano mu wszystkie jednostki OP Węgier, w tym także 54. Brygadę Radiotechniczną , która powstała w wyniku połączenia obu istniejących dotychczas pułków radiotechnicznych. Korpus rozpoczął funkcjonowanie w nowej strukturze, mając w swoim składzie:
Po tych wszystkich zmianach skład jednostek rakietowych OP (11. Brygady Rakietowej, 104–tego 105.pułku rakietowego) w 1985 r. wyglądał następująco: 11. Brygada Rakietowa (JW 5011) – Budapest–Budaörs.
104. pułk rakietowy (JW 3011) – Sárbogárd
105. Pułk rakietowy (JW 4105) - Miskolc.
Rozmieszczenie dywizjonów rakietowych po tych zmianach przedstawia poniższy rysunek.
Po zmianach dokonanych w latach 1977-1985, stacjonujący w Sárbogárd 104 pułk rakietowy miał w swoim składzie 3 dywizjony rakietowe i dywizjon techniczny. W roku 1986 wprowadzono na wyposażenie węgierskich wojsk rakietowych OP zestawy dalekiego zasięgu S–200. Lokalizacja stanowisk była zgodna z ogólnie przyjętą w Układzie Warszawskim koncepcją, która zakładała że stanowiska systemu S–200 poszczególnych krajów UW powinny tworzyć swego rodzaju linię obrony. Dlatego nową jednostkę (w składzie dwóch dywizjonów) rozmieszczono w okolicach miejscowości Mezőfalva i włączono w skład 104. pułku rakietowego jako:
Po tych zmianach skład jednostek w latach 1986–1989 obejmował:
Zestawów SA–75 Dźwina w tym okresie już nie użytkowano. Rozmieszczenie dywizjonów rakietowych w roku 1986 przedstawia poniższy rysunek.
Ostatnia duża reorganizacja miała miejsce u schyłku istnienia Układu Warszawskiego. W 1990 roku w struktury 104 pułku rakietowego włączono dywizjon wyposażony w zestawy S–125. Rozmieszczono go w pobliżu Mezőfalva z zadaniem obrony stanowisk ogniowych stacjonującej tam grupy dywizjonów. Był to 104/3 dywizjon rakietowy (pierwotnie mający numer 11/6) przeniesiony z Dunaföldvár (Madocsa), który po wymianie zestawów S–75M na S–125 powrócił do swojej pierwotnej nazwy. W 104. pułku pojawił się więc:
Wkrótce jednak struktury Układu Warszawskiego zaczęły się kruszyć i rozpoczęła się wielka, trwająca wiele lat redukcja wojsk. Dość szybko bo już w latach 1990–1991 rozformowano niektóre jednostki rakietowe OP. Na początek rozformowano 105. pułk rakietowy (JW 4105) – Miskolc, który zakończył funkcjonowanie 30 czerwca 1990 roku. Po tych zmianach skład jednostek w 1990 roku obejmował:
30 lipca 1991 roku rozformowano 104. pułk rakietowy (JW 3011) – Sárbogárd, a jego grupa dywizjonów wyposażona w zestawy S–200 przeszła w podporządkowanie 11. Brygady Rakietowej jako:
Rozformowano też 5 dywizjonów wyposażonych w zestawy S–75M Wołchow W 1991 roku pozostało w składzie wojsk rakietowych OP:
Po tej reorganizacji pozostała tylko 11. Brygada Rakietowa, mająca w swoim składzie grupę dywizjonów S–200, oraz dywizjony rakietowe wyposażone w zestawy S–125 i S–75. 11. Brygada Rakietowa (JW 5011) – Budapest–Budaörs
Rozmieszczenie tych jednostek przedstawia poniższy rysunek.
W uzupełnieniu należy dodać, że na terenie Węgier znajdowało się też 8 dywizjonów rakietowych należących do Południowej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej, wyposażonych w zestawy S–125M. Ten temat opisany jest szerzej w odrębnym rozdziale. Czy wiesz, że: Podobnie jak i w innych krajach socjalistycznych nazwy miast były po 1945 roku niekiedy zmieniane. Przykładowo miasto Dunaújváros, w latach 1951–1961 nazywało się Sztálinváros, co po polsku oznacza w wolnym tłumaczeniu Miasto Stalina. MN – to odpowiednik polskiego skrótu JW (jednostka wojskowa), choć sam skrót pochodzi od słów Magyar Néphadsereg (Węgierska Armia Ludowa). |
Węgry to niespełna 10-milionowy kraj charakteryzujący się zmiennym ukształtowaniem
terenu. Wschodnia część to nizina o charakterze stepowym (puszta), północny wschód – tereny
górzyste. Węgry są przedzielone płynącym z południa na północ Dunajem, rozdzielającym kraj na część
wschodnią i zachodnią. W zachodniej części Węgier znajduje się jezioro Balaton.
