Ppor. mgr inż. Witold Bużantowicz jest absolwentem Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie (2008) oraz Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie (2009). Po ukończeniu WSO SP rozpoczął służbę w 78 pułku rakietowym OP na stanowisku dowódcy plutonu przechowywania i elaboracji (dywizjon techniczny).
 

Obecnie pracuje w Wydziale Mechatroniki i Lotnictwa WAT na stanowisku młodszego inżyniera.
 
 
 

Rakiety systemu S–200 z głowicami specjalnymi
 

Mimo ciągłego rozwoju techniki bojowej i prowadzenia intensywnych prac badawczo-rozwojowych nad kolejnymi, coraz bardziej zaawansowanymi zestawami rakietowymi, zdawano sobie sprawę z faktu, że nawet najskuteczniejsze systemy obrony powietrznej mogą okazać się bezsilne wobec zmasowanych ataków prowadzonych przez ugrupowania samolotów przeciwnika na obiekty strategiczne. W ZSRR problem ten zdecydowano się rozwiązać, opracowując rakiety przeciwlotnicze z głowicami jądrowymi zdolnymi do niszczenia grupowych celów powietrznych, wykonujących nalot w zwartym szyku bojowym. Tak powstały rakiety z ładunkami specjalnymi przeznaczone dla kolejnych typów przeciwlotniczych zestawów rakietowych eksploatowanych w PWO ZSRR: S-25, S-75 i S-200. W przypadku systemu S-200 były to pociski W-870, W-880N i W-880MN.

[ Zobacz również: System obrony przeciwlotniczej Moskwy – PZR S-25 (SA-1 Guild) ]

[ Zobacz również: Elaboracja rakiet W-760 PZR S-75M Wołchow. ]
 

Wstępny projekt rakiety dla PZR S-200A Angara w wersji 5W21 (W-860) z konwencjonalną, 217-kilogramową głowicą bojową ОКБ-2 przedstawiło pod koniec grudnia 1959 roku. Parametry pocisku 5W21 okazały się niezadowalające – osiągnięto charakterystyki gorsze w stosunku do przyjętego już wtedy na uzbrojenie armii amerykańskiej zestawu Nike-Hercules, a także w odniesieniu do rakiet 5W11 rodzimego systemu Dal.

W związku z tym – na mocy decyzji komisji ds. wojskowo-przemysłowych nr 136 z dnia 12 września 1960 r. – określono następujące minimalne wymagania dla rakiet nowego systemu S-200: możliwość zwalczania celów powietrznych poruszających się z prędkością naddźwiękową – z odległości 110-120 km, zaś przemieszczających się z prędkościami poddźwiękowymi – z odległości 160-180 km (przy wykorzystaniu pasywnego odcinka lotu rakiety po wyczerpaniu rakietowych materiałów napędowych).

Wprowadzono wymagane poprawki i już w 1962 roku przystąpiono do poligonowych testów zmodyfikowanej rakiety w wersji 5W21A (W-860P), spełniającej wymienione wyżej warunki, którą ostatecznie przyjęto na wyposażenie PWO w 1967 roku. Produkcję rakiet podjął zakład nr 272 (ros. „Северный завод”) w Leningradzie.

Mniej więcej w tym samym czasie, na mocy postanowienia KC KPZR i Rady Ministrów ZSRR nr 308-130 z dnia 04 kwietnia 1961 roku [13], zespół W.A. Fedułowa (ros. В.А. Федулов), konstruktora odpowiedzialnego za W-860, rozpoczął pracę nad pociskiem W-870 – wyposażonym w ładunek specjalny, tj. głowicę jądrową o sile rażenia 25 kT TNT. Testy poligonowe – zgodnie z uchwałą KC KPZR – zaplanowano na drugi kwartał 1963 roku [13]. Rakieta w wersji W-870 zasadniczo nie odbiegała pod względem konstrukcyjnym od W-860; podstawowa różnica obejmowała brak zapalnika zbliżeniowego (ładunek bojowy miał być podrywany za pomocą sygnału radiowego). Planowano uzupełnianie baterii radiotechnicznych jednostek eksploatujących W-870 o dodatkową stację, przeznaczoną wyłącznie do naprowadzania rakiet z ładunkiem specjalnym (metodą dowódczą, poprzez komendy radiowe) [2]. Projekt został przedstawiony przez ОКБ-2 do akceptacji 20 grudnia 1961 roku, ale – wg Michaiła Łazariewicza Borodulina (ros. Михаил Лазаревич Бородулин), oficera PWO [5], a później pracownika 4 Zarządu Głównego Ministerstwa Obrony ZSRR [2] – pocisk w wersji W-870 nigdy nie ujrzał światła dziennego [2]. Nie nadano mu także spodziewanego oznaczenia 5W21N [11].

Do koncepcji rakiety z jądrową głowicą bojową dla S-200 powrócono podczas modernizacji systemu z wersji S-200W Wega (która pojawiła się krótko po S-200A Angara ) do wersji S-200WM Wega-M. Jak wspomina M.Ł. Borodulin, uchwałą KC KPZR i Rady Ministrów ZSRR przyjęto jednolite oznaczenie kodowe (W-880) dla rakiet z ładunkiem konwencjonalnym i jądrowym, przy czym pociski z głowicami specjalnymi oznaczono dodatkowo literą N, tj. W-880N [2]. Rakieta w wersji 5W28 (W-880) systemu S-200WM Wega-M – w stosunku do użytkowanej w PWO od 1969 roku wersji 5W21W (W-860PW) dla S-200W Wega – miała charakteryzować się bardziej wytrzymałą konstrukcją, zwiększonym zasięgiem i skuteczniejszym wykorzystaniem aparatury pokładowej. Wykonanie zadania powierzono МКБ Факел. Prace projektowe rozpoczęto w 1966 roku, pierwsze strzelania testowe przeprowadzono w 1971 roku, zaś trzy lata później 5W28 przyjęto na uzbrojenie – wraz ze zmodernizowanym systemem S-200WM Wega-M. Produkcję rakiet realizował leningradzki zakład nr 272.

W tym samym – 1974 – roku na wyposażenie PWO ZSRR trafiły także rakiety 5W28N (W-880N) uzbrojone w ładunki jądrowe TA-18 o sile rażenia 25 kT TNT. Podstawę wprowadzenia pocisków 5W28 i 5W28N do arsenału pułków rakietowych OP stanowiły: postanowienie KC KPZR i Rady Ministrów ZSRR nr 115-45 z dnia 11 lutego 1974 roku oraz rozkaz ministra ON ZSRR nr 0038 datowany na dzień 29 kwietnia 1974 roku [13]. Warto uświadomić sobie fakt, że głowice TA-18 miały większą moc niż bomby atomowe zrzucone w 1945 roku na Hiroszimę (13-15 kT TNT wg różnych źródeł) i Nagasaki (20-23 kT TNT). Były także silniejsze od głowic eksploatowanych ówcześnie rakiet W-760 systemu S-75M Wołchow (15 kT TNT). Pociski w wersji W-880 i W-880N charakteryzowały się zasięgiem rzędu 240-255 km i pułapem maksymalnym 40 km [11]. Były one niekompatybilne wstecz, co oznacza, że nie mogły ich używać jednostki wyposażone w starsze wersje systemu S-200 (S-200A Angara i S-200W Wega)[2].

Rys. 1. Wizualizacja przedziałów nr 3 rakiet: 5W28 z klasycznym ładunkiem bojowym 5B14Sz (z lewej strony) oraz 5W28N z ładunkiem specjalnym TA-18 (z prawej strony).
 

Rakieta W-880N powstała oczywiście na bazie pocisku W-880, niemniej jednak w tym przypadku zastosowano opracowane specjalnie dla wersji N elementy wyposażenia o zwiększonej niezawodności, tj. GSN 5G24N, przyrząd licząco-decyzyjny 5E23AN, blok autopilota 5A43N, sterowane radiowo bezpieczniki 5E50N oraz pokładowe źródło zasilania (BIP) 5I47N. Rakiety 5W28N nie posiadały radiozapalnika, zaś ładunek bojowy był inicjowany komendą przekazywaną drogą radiową ze stacji naprowadzania.

Następny wariant rakiety z ładunkiem jądrowym o mocy 25 kT TNT – oznaczony 5W28MN (W-880MN) – powstał wraz z kolejną modernizacją systemu S-200 do wersji S-200D Dubna. W wersji S-200D pojawiła się istotna nowość – dokonano pełnej unifikacji rakiet, pociski W-880M (z ładunkiem konwencjonalnym) i W-880MN (z głowicą jądrową) były konstrukcyjnie identyczne (oczywiście za wyjątkiem ładunku bojowego); co więcej – możliwa była zamiana głowicy konwencjonalnej na nuklearną (i na odwrót). Podobnie jak w przypadku 5W28N, w wersji 5W28MN ładunek bojowy inicjowała komenda przekazywana drogą radiową, zaś rakieta nie posiadała zapalnika zbliżeniowego. Ponownie usprawniono działanie pokładowych źródeł zasilania (BIP), co przedłużyło czas pracy aparatury pokładowej na pasywnym odcinku lotu. Dalsza granica strefy ognia dla rakiet w wersji W-880M/MN wzrosła do 280 km (w warunkach „idealnych” nawet do 300 km).

Tablica 1. Rakiety z ładunkami specjalnymi systemu S-200 PWO ZSRR – zestawienie.    
 

Prace modernizacyjne wspólnymi siłami wykonali konstruktorzy МКБ Факел i ОКБ leningradzkiego zakładu nr 272. Próby systemu S-200D Dubna z rakietami 5W28M (W-880M) rozpoczęto w 1983 roku i zakończono cztery lata później. Seryjną produkcję przerwano na początku lat 90. XX wieku. Do tego czasu wprowadzono do jednostek PWO ZSRR 15 dywizjonów systemu S-200D i wytworzono około 150 rakiet obydwu wersji (5W28M i 5W28MN).

[ Zobacz również: Dane taktyczno-techniczne PZR S-200WE (SA-5 Gammon) ]
 

[ Do spisu treści. ]

Na zdjęciach satelitarnych stanowisk większości dawnych jednostek PWO ZSRR uzbrojonych w zestawy S-200 dostrzec można tajemniczy obiekt (por. rys. 2). Ulokowany jest on zawsze w obszarze strefy technicznej pułku. Zastosowane środki ochrony (podwójne ogrodzenie z drutu kolczastego, wieżyczki wartownicze) oraz usytuowanie względem pozostałych stanowisk potoku technologicznego (na uboczu, ale z dogodnym dojazdem do płaszczyzn nr 10, 8 i 9) wskazują na jego specjalną zawartość.

Rys. 2. Rozbudowa inżynieryjna stanowisk pułku rakiet systemu S-200 w estońskiej miejscowości Keila-Joa: zdjęcie satelitarne, zbliżenie budynku-schronu dla pocisków z głowicami specjalnymi (w ramce, dobrze widoczny podwójny „kordon” ogrodzenia), lokalizacja m. Keila-Joa na szkicu mapy Estonii (z lewej u dołu) oraz spojrzenie na obiekt magazynowy (prawy dolny róg).
 

Rys. 3. Widok na magazyn-schron rakiet systemu S-200 z głowicami nuklearnymi (m. Keila-Joa, Estonia). Wyraźnie widoczne betonowe prowadnice kół dla samochodów transportowo-załadowczych 5T82M na płaszczyźnie przed budynkiem. W ramce: tak mogło wyglądać wnętrze obiektu w czasach świetności – rakieta 5W28 na stelażu zmechanizowanym 5Ja83.
 

Rys. 4. Budynek-schron dla rakiet systemu S-200 w miejscowości Tõõrakõrve w Estonii – zdjęcie satelitarne (z lewej), orientacyjna lokalizacja m. Tõõrakõrve (u góry z prawej) oraz widok na pozostałości obiektu (w prawym dolnym rogu).
 

Rys. 5. Dawny pułk wojsk PWO ZSRR (JW nr 04671) wyposażony w wyrzutnie systemu S-200, m. Burannyj (ros. Буранный) niedaleko Magnitogorska (ros. Магнитогорск) w Obwodzie Czelabińskim. Tutaj po byłym budynku magazynowym nie pozostało zbyt wiele (prawy dolny róg).
 

Wymiary budynku, jego usytuowanie względem pozostałych elementów ugrupowania oraz dostępne materiały dokumentacyjne i fotograficzne umożliwiają dość precyzyjne określenie przeznaczenia, funkcji i zawartości obiektu. Według wszelkich danych magazyn-schron nr 62A stanowił jeden z elementów specjalnej, wydzielonej części strefy potoku technologicznego (tzw. stanowisko nr 23), znajdującej się pod ścisłym nadzorem personelu jednostek podległych pod 12 Zarząd Główny Ministerstwa Obrony ZSRR (ros. 12 ГУМО СССР – 12-е Главное Управление Министерства Обороны СССР). W ZSRR 12 ZG MO odpowiedzialny był za ogół przedsięwzięć związanych z bezpieczeństwem, rozwojem i eksploatacją bojowej techniki nuklearnej. Zadaniem magazynów 62A i pozostałych obiektów infrastruktury specjalnej było zapewnienie optymalnych warunków do przechowywania i elaboracji rakiet przeciwlotniczych systemu S-200 wyposażonych w głowice jądrowe.

Po wycofaniu w latach 90. systemu S-200 z uzbrojenia infrastruktura stref technicznych uległa znacznej, najczęściej celowej dewastacji. Jednak nawet i dziś – kilkanaście lat po rozformowaniu – można jeszcze odnaleźć doskonale zachowane elementy rozbudowy i wyposażenia dawnych jednostek PWO ZSRR, również te związane z eksploatacją techniki nuklearnej. Wiadomo, że magazyny nr 62A wyposażano w jeden (rzadziej dwa) stelaże zmechanizowane 5Ja83, zapewniając możliwość przechowywania od 1 do 3 (w opcji z pojedynczym stelażem 5Ja83) lub od 1 do 6 (w przypadku dwóch stelaży) rakiet z głowicami nuklearnymi (por. rys. 8). Na terenie strefy technicznej pułku S-200 nigdy nie budowano więcej niż jeden specjalny obiekt magazynowy, ale w schrony nr 62A wyposażono praktycznie wszystkie jednostki rozlokowane na obszarze ZSRR (por. mapa – rys. 12).

Rys. 6. Norylsk (ros. Норильск), dawna JW nr 83239. Dobrze widoczny budynek-schron nr 62A, zlokalizowany na uboczu strefy technicznej pułku.
 

Rys. 7. Norylski Granit należy do najlepiej zachowanych obiektów tego typu: ocalały tu bowiem nie tylko elementy infrastruktury (wieże strażnicze, ogrodzenie, stalowe wrota), ale również wyposażenie wewnętrzne – przede wszystkim zaś niespotykane w innych opuszczonych magazynach stelaże zmechanizowane 5Ja83. JW nr 83239 rozformowano na przełomie lat 1995/1996.
 

Rys. 8. Wnętrze budynku nr 62A, JW nr 83239, m. Norylsk (z lewej). Kolejne dwa ujęcia (z prawej) udowadniają, że Granity dla nuklearnych „dwusetek” budowano w opcji z jednym bądź dwoma stelażami 5Ja83.
 

Rys. 9. Strefa techniczna kazachskiej jednostki OPL w m. Ałma-Ata (ros. Алматы). Na dolnej fotografii dostrzec można – obok magazynu nr 62A – budynek nr 61-12A, przeznaczony do długotrwałego przechowywania rakiet 5W28 z klasycznymi ładunkami bojowymi. To jedna z nielicznych już aktywnych stref bojowych PZR systemu S-200 na obszarze byłego ZSRR (na ilustracji w prawym górnym rogu widoczne m.in. STZ 5T82).
 

Rys. 10. Spojrzenie na kazachski Granit (budynek nr 62A), m. Ałma-Ata. Po latach zmieniło się przeznaczenie obiektu, lecz sam magazyn (wraz z otaczającymi elementami infrastruktury) prezentuje się dziś w całkiem niezłej kondycji.
 

Rys. 11. Kilka innych ujęć jednostki z m. Ałma-Ata: rakieta 5W28 na wyrzutni 5P72 (u góry), szkolna rakieta dystrybucyjna na jednym ze stanowisk wydawania RMN (lewy dolny róg) oraz widok na wieżę wartowniczą z reflektorem (w prawym dolny rogu).
 

Rys. 12. Rozmieszczenie jednostek PWO ZSRR wyposażonych w PZR S-200 (różnych wersji). Mapka w pełnej rozdzielczości: 4670×3370 pikseli, 933 kB.
 

Omawiane magazyny przeciwlotniczych rakiet nuklearnych to uniwersalne schrony betonowe typu Granit (por. rys. 13). Granity mogły pełnić najrozmaitsze funkcje [15] – budowano je z przeznaczeniem na magazyny głowic jądrowych, ukrycia dla sprzętu, jako elementy kompleksów podziemnych stanowisk dowodzenia, węzłów łączności, itp. W obrębie stref bojowych jednostek eksploatujących PZR systemu S-200 w oparciu o konstrukcję Granitów wznoszono stanowiska dowodzenia jednostek (pułków) oraz obiekty magazynowe (specjalne i dla rakiet z konwencjonalnymi głowicami bojowymi). Notabene – w części jednostek PWO ZSRR rakiety 5W28 z klasycznymi ładunkami bojowymi przechowywane w gotowości pośredniej nie były składowane w schronach typu Granit, lecz w typowych budynkach magazynowych, które wyposażano w stojaki zmechanizowane 5Ja83, rampę i betonowe prowadnice dla kół STZ (por. rys. 14).

Rys. 13. Podwójny schron typu Granit [15].
 

Rys. 14. Pozostałości budynku magazynowego nr 61-12A, przeznaczonego do przechowywania rakiet 5W28 z konwencjonalnymi ładunkami bojowymi.
 

Nie wszystkie obiekty magazynowe przeznaczone do przechowywania rakiet przeciwlotniczych systemu S-200 z głowicami jądrowymi znajdowały się w wydzielonych, podwójnie ogrodzonych zonach. W niektórych przypadkach schrony rakietowe umieszczano wręcz vis-á-vis magazynów 61-12A (w obrębie jednej płaszczyzny przeładunkowej nr 13), a nawet w centralnej części strefy technicznej, rezygnując z rozbudowanych zabezpieczeń. Stąd wniosek, że w PWO ZSRR przygotowano pewną liczbę jednostek, które w przypadku zagrożenia miały zostać wzmocnione rakietami 5W28 wyposażonymi w głowice jądrowe; na co dzień jednak w jednostkach tych nie składowano pocisków z ładunkami specjalnymi. Np. spośród czterech baz systemu S-200 ulokowanych na obszarze dawnej Estońskiej SRR jedynie jednostka w m. Keila-Joa eksploatowała w pełni zaelaborowane rakiety z głowicami nuklearnymi. Pozostałe bazy – mimo odpowiednio przygotowanej i wyposażonej infrastruktury – pocisków takich nie posiadały lub utrzymywały je czasowo. Drugim powodem takiego postępowania mogła być próba ukrycia schronów magazynowych pośród innych budynków strefy specjalnej [15].

[ Do spisu treści. ]

Podobnie jak w przypadku pozostałych elementów potoku technologicznego PZR systemu S-200, instrukcje przewidywały rozwinięcie stanowiska nr 23 zarówno na pozycjach typu trwałego jak i polowego [1, 13].

W skład stanowiska technologicznego nr 23 wchodził szereg budynków i płaszczyzn, zabezpieczających przechowywanie i prace elaboracyjne z rakietami 5W28N/MN. W przypadku stanowisk z rozbudową inżynieryjną (RTB, ros. РТБ – ракетно-техническая база) były to:

• budynek-schron nr 62A – do przechowywania w pełni zmontowanych i uzbrojonych rakiet 5W28N/MN na stelażach zmechanizowanych 5Ja83,
• płaszczyzna nr 70 – do prowadzenia prac z ładunkami TA-18,
• płaszczyzna nr 74 – studnia (wnęka) do składowania odpadów aktywnych pozostałych po procesie elaboracji,
• płaszczyzna nr 76 – do prowadzenia prac z węzłem G ładunku TA-18,
• budynek nr 85 – garaż dla pojazdów wchodzących w skład specjalnego parku samochodowego 5K24.

Przykładową organizację RTB przedstawiono na rys. 15.

Rys. 15. Wizualizacja organizacji stanowiska nr 23 potoku technologicznego PZR S-200 (wariant z rozbudową inżynieryjną); wg wszelkich danych niewielki budynek przy schronie nr 62A, vis-á-vis płaszczyzny nr 76, pełnił funkcję magazynu ładunków TA-18.
 

Wariant polowy stanowiska nr 23 (rys. 16), PRTBA (ros. ПРТБА – подвижная ракетно-техническая база автомобильного базирования), tworzyły z kolei następujące elementy:

• płaszczyzna nr 70 – do prowadzenia prac z ładunkami TA-18,
• płaszczyzna nr 71 – miejsce postojowe dla pojazdów specjalnego parku samochodowego 5K24,
• płaszczyzna nr 73 – do przechowywania w pełni zmontowanych i zelaborowanych rakiet 5W28N/MN z ładunkami specjalnymi na STZ 5T82 (w położeniu transportowym),
• płaszczyzna nr 74 – studnia (wnęka) do składowania odpadów aktywnych pozostałych po procesie elaboracji,
• płaszczyzna nr 76 – do prowadzenia prac z węzłem G ładunku TA-18.

Rys. 16. Wizualizacja organizacji stanowiska nr 23 potoku technologicznego PZR S-200 (wariant polowy).
 

Proces elaboracji pocisków 5W28N/MN nie odbiegał zasadniczo od potoku technologicznego rakiet z konwencjonalnymi ładunkami bojowymi. Korpus – po wyjęciu z opakowania na stanowisku nr 1 – przewożono pojazdem transportowo-montażowym (PTM) 5F94.01 do budynku nr 63 (płaszczyzna nr 3) i po instalacji opierzenia – kierowano na stanowisko technologiczne nr 4. Tam dokonywano montażu i przyłączenia silników startowych 5S25 do korpusu rakiety, zaś w przedziale nr 3 umieszczano specjalny ładunek bojowy TA-18 (rys. 17 i rys. 18), dostarczony uprzednio ze stanowiska nr 23. Następnie rakieta była przeładowywana dźwigiem z PTM na STZ (płaszczyzna nr 13a), przewożona na stanowisko nr 10 i napełniana sprężonym powietrzem. Tak przygotowany pocisk umieszczano na stelażu zmechanizowanym 5Ja83 w budynku-schronie nr 62A, ulokowanym na obszarze strefy specjalnej RTB obiektu technicznego.

Rys. 17. Nuklearny ładunek bojowy TA-18.
 

Rys. 18. Zbrojenie rakiety 5W28 nuklearnym ładunkiem bojowym TA-18 na stanowisku technologicznym nr 4.
 

Przekazanie rakiety 5W28N/MN przechowywanej w stanie gotowości pośredniej do dywizjonu ogniowego wymagało jedynie jej przeładowania ze stelaża zmechanizowanego 5Ja83 na samochód transportowo-załadowczy 5T82, dopełnienia powietrzem do ciśnienia przewidzianego instrukcjami eksploatacji (stanowisko nr 10) oraz zaprawienia komponentami RMN (paliwem i utleniaczem) na stanowiskach nr 8 i 9.

Przechowywanie ładunków TA-18 i ich elaborację w warunkach polowych, a także przewóz głowic podczas przemieszczania jednostki na nowe stanowisko ogniowe, prowadzono w oparciu o pojazdy transportowe wchodzące w skład specjalnego parku samochodowego (ros. унифицированный комплект спецмашин) 5K24 – por. rys. 19 i rys. 20. Park ów tworzyła automatyczna stacja kontrolno-pomiarowa 5K24 dla ładunków TA-18 (ros. АКИПС 5K24 – автоматизированная контрольно-измерительная подвижная станция), umieszczona na podwoziu samochodu ciężarowego Ural-375, a także określona liczba pojazdów transportowych wyposażonych w zunifikowane zabudowy typu KUNG (ros. КУНГ – кузов универсальный нормальных габаритов), zapewniających optymalne parametry przechowywania (w zakresie temperatury i wilgotności) bojowych ładunków nuklearnych [1, 15]. Pojedynczy pojazd specparku był w stanie zabezpieczyć transport (prawdopodobnie) 2 kontenerów z głowicami TA-18. Podczas przewozu rakiet W-880N/MN w położeniu transportowym (tj. w pełni zmontowanych, uzbrojonych i zaprawionych komponentami RMN) utrzymanie wymaganych instrukcjami eksploatacji parametrów zapewniał system ogrzewania, który instalowano na samochodach transportowo-załadowczych 5T82 (rys. 21).

Rys. 19. Prawdopodobny skład kolumny specjalnego parku samochodowego do zabezpieczenia transportu i eksploatacji w warunkach polowych 3-6 nuklearnych ładunków bojowych TA-18.
 

Rys. 20. Archiwalne zdjęcie kolumny PRTBA z JW nr 96020, eksploatującej PZR systemu S-75; na fotografii samochody Ził-157 podczas przemarszu na trasie Чаган – Серебрянка, 1970.
 

Rys. 21. Rakiety wyposażone w ładunki specjalne dostarczano do wybranych pułków S-200 PWO ZSRR. Głowice jądrowe przechowywano w magazynach spełniających określone warunki w zakresie wilgotności i temperatury. Podczas transportu rakiety W-880N/MN właściwe parametry zapewniał system ogrzewania, który instalowano na samochodach transportowo-załadowczych 5T82M (na zdjęciu).
 

[ Do spisu treści. ]

Tyle o faktach. Pozostały domysły, niepotwierdzone informacje i przypuszczenia. Pytania bez odpowiedzi.

Żołnierze odpowiedzialni za przechowywanie i utrzymanie technicznej sprawności bojowych ładunków nuklearnych TA-18 podlegali bezpośrednio pod wspomniany wyżej 12 Zarząd Główny Ministerstwa Obrony ZSRR, jednak celem dezinformacji nosili mundury i znaki rozpoznawcze jednostek PWO, w obrębie których stacjonowali. Nie jest tajemnicą, że do eksploatacji bojowej techniki jądrowej dopuszczano jedynie osoby specjalnie dobrane i pewne pod względem politycznym. Wg części źródeł w pracach obsługowych przy specgłowicach mieli brać udział wyłącznie oficerowie, por. m.in. [15].

Jak było naprawdę? Zdecydowana większość dokumentów w tej sprawie do dziś pozostaje utajniona.

Od 1949 roku przez ponad czterdzieści kolejnych lat na głównym poligonie atomowym w Semipałatyńsku (ros. Семипалатинск, Kazachska SRR) prowadzono niezliczone próby atomowe. Między 1949 a 1990 r. na obszarze całego Związku Radzieckiego odnotowano łącznie 715 wybuchów jądrowych, w tym 177 atmosferycznych. Ile z nich powiązanych było z programem S-200?

Dostępne źródła nie wspominają ani słowem o testach głowic TA-18 w Semipałatyńsku. Pojawiają się natomiast informacje, że detonacji nuklearnych ładunków bojowych rakiet systemów przeciwlotniczych użytkowanych przez PWO ZSRR dokonywano na sąsiednim poligonie Szary Szagań (ros. Сары-Шаган) nad jeziorem Bałchasz (ros. Балқаш). Testy – prowadzone na przełomie lat 1964/65 – dotyczyły jednak rakiet W-760 systemu S-75. Oficjalnie podaje się, że próby z poderwaniem ładunków nuklearnych rakiet systemu S-200 nie były realizowane – ze względu na podpisanie w roku 1963 (!) Układu Moskiewskiego, zakazującego prowadzenia prób jądrowych w atmosferze.

Rys. 22. Księżycowy krajobraz poligonu jądrowego niedaleko Semipałatyńska (ros. Семипалатинск). Czy testowano tu specjalne głowice rakiet systemu S-200?
 

[ Zobacz również: Elaboracja rakiet W-760 PZR S-75M Wołchow ]

Liczba rakiet systemu S-200 wyposażonych w głowice jądrowe nigdy nie została ujawniona, podobnie jak miejsca ich dyslokacji.

Źródła zachodnie, m.in. [12], określają liczbę rakiet systemu S-200 z ładunkami specjalnymi wszystkich wersji na około 1100-1200 sztuk. Wartość ta wydaje się przeszacowana.

Pod koniec lat 80. XX wieku amerykańscy analitycy [4, 10] jako potencjalne obszary ulokowania pocisków w wersji specjalnej wskazywali m.in. północno-zachodnią część ZSRR (tzw. linia Tallina) oraz terytorium państw-sygnatariuszy Układu Warszawskiego. Ta ostatnia lokalizacja jest jednak mało prawdopodobna z uwagi na fakt, że jedynym użytkownikiem rakiet przeciwlotniczych W-880N i W-880MN były jednostki PWO ZSRR (stacjonujące poza obszarem państw satelickich); ponadto pierwsze dostawy PZR systemu S-200 do państw UW rozpoczęto dopiero w połowie lat 80., w odmianie eksportowej (S-200WE Wega-E), bez osprzętu i instrukcji niezbędnych do eksploatacji pocisków wersji N. Pojawiające się informacje nt. przechowywania specjalnych ładunków bojowych dla PZR systemu S-200 w jednostkach przynależnych do Grupy Wojsk Radzieckich w Niemczech (ros. ГСВГ – Группа Советских Войск в Германии) należy uznać za niewiarygodne.

Na początku lat 90. XX wieku pojawiły się informacje sugerujące, że część rakiet strategicznych sił PWO zgromadzono w magazynach centralnych.

W styczniu 1992 roku Borys Jelcyn zapowiedział redukcję połowy arsenału pocisków przeciwlotniczych wyposażonych w głowice jądrowe. Ze względu na wiek rakiety W-880N prawdopodobnie znalazły się na czele listy środków przeznaczonych do utylizacji.

[ Do spisu treści. ]

1. Альбом фотоснимков изделия 5В28 [w:] История техники ПВО, http://historykpvo.narod2.ru
2. Аминов C., Вестник ПВО, http://pvo.guns.ru
3. Арбатов А.Г., Нестратегическое ядерное оружие: проблемы контроля и сокращения, Московский Физико-Технический Институт, Москва 2004
4. Cochran T.B. i in., Nuclear Weapons Databook, Volume IV: Soviet Nuclear Weapons, Ballinger Press, Massachusetts 1989
5. Ганин C., Коровин В. i in., Система-200, Техника и вооружение nr 11/2003
6. Ганин C., Коровин В. i in., Система-200, Техника и вооружение nr 12/2003
7. Ганин C., Коровин В. i in., Ракетные комплексы ПВО Страны, Авиация и космонавтика nr 12(87)/2002
8. Гунина С., С обрыва вверх, Заполярная правда nr 146 z dnia 01.10.2010 r.
9. Коровин В., МКБ Факел: полвека на передовых рубежах, Москва 2003
10. Leighton M., Soviet Strategy toward Northern Europe and Japan [w:] Laird R.F., Hoffmann E.P., Soviet foreign policy in a changing world, Aldine Publishing Company, New York 1986
11. Многоканальные стационарные зенитные ракетные комплексы войск ПВО [w:] Военный паритет, http://www.militaryparitet.com
12. Norris R., Arkin W., Nuclear Notebook: Estimated U.S. and Soviet/Russian nuclear stockpiles 1945-1994, Bulletin of the Atomic Scientists nr 6/1994
13. Подвижные зенитные ракетные коплексы С-200 и С-200В [w:] История техники ПВО, http://historykpvo.narod2.ru
14. Przęzak Z., Elaboracja rakiet W-760 PZR S-75M Wołchow, http://www.wria.pl
15. Szulc T., Nicpoń K., Magazyny broni jądrowej na terytorium Polski, Poligon nr 3/2007
16. Зенитный ракетный коплекс С-200В: общая характеристика зенитного ракетного комплекса С-200В, пункт управления и целераспределения (кабина К9М), радиолокатор подсвета цели 5Н62В, Министерство Обороны СССР – Войска ПВО, Москва 1984

• Rys. 1, 12, 15, 16, 19 i 21: Witold Bużantowicz.
• Rys. 2. Zdjęcie satelitarne (widok główny) – zasoby udostępnione przez serwis Google Maps; zdjęcie w prawym dolnym rogu – Adam Szulczewski; mapa konturowa – Witold Bużantowicz.
• Rys. 3. Widok główny – Janek Savik; zdjęcie w ramce – Witold Bużantowicz.
• Rys. 4. Zdjęcie satelitarne – zasoby udostępnione przez serwis Google Maps; mapa konturowa – Witold Bużantowicz; zdjęcie w prawym dolnym rogu – NN, archiwum Witolda Bużantowicza.
• Rys. 5. Zdjęcia satelitarne – zasoby udostępnione przez serwis Google Maps; zdjęcie w prawym dolnym rogu – NN, archiwum Witolda Bużantowicza.
• Rys. 6, 9 i 22: Zasoby udostępnione przez serwis Google Maps.
• Rys. 7, 8, 10, 11, 14 i 20: NN, archiwum Witolda Bużantowicza.
• Rys. 13. Tomasz Szulc i Krzysztof Nicpoń.
• Rys. 17 i 18: NN [za:] http://historykpvo.narod2.ru.

[ Do spisu treści. ]