Przeciwlotniczy Zestaw Rakietowy S-300P.
(С–300П, SA–10 Grumble)

W połowie lat sześćdziesiątych, podczas wojny w Wietnamie, masowe zastosowanie PZR S–75 przyniosło, w początkowym okresie ich stosowania, odczuwalne straty amerykańskiemu lotnictwu i, co było także ważne, zmusiło je do działań na małych wysokościach, w strefie efektywnego ognia artylerii lufowej.

Jednak, po zmianie taktyki lotnictwa amerykańskiego, w działaniach bojowych w Europie i nad terytorium ZSRR, szczególnie w warunkach zastosowania broni jądrowej, przy konieczności osłony najważniejszych obiektów nawet od uderzeń pojedynczych samolotów przeciwnika, możliwości bojowe PZR S–75 stały się niewystarczające, pomimo wielokrotnych jego modernizacji. Do zasadniczych mankamentów PZR S–75 należały:

• mała skuteczność ogniowa przy masowanym zastosowaniu lotnictwa przeciwnika, wynikająca z jego jednokanałowego działania (w tym samym czasie PZR S–75 mógł prowadzić ogień tylko do jednego celu);
• wysoka intensywność współczesnych działań bojowych wymagała szybkiego uzupełnienia rakiet na wyrzutniach startowych, a zastosowanie ciekłego paliwa wymagało długotrwałych i złożonych operacji podczas elaboracji rakiet;
• w celu umożliwienia wielokrotnego oddziaływania na zbliżające się do bronionych obiektów cele, konieczne było zwiększenie dalszej strefy ognia, co nie było możliwe przy przyjętym systemie naprowadzania rakiet komendami radiowymi ze stacji naprowadzania PZR S–75 (dokładność naprowadzania malało proporcjonalnie do odległości rakiety od stacji naprowadzania);
• nowe środki napadu powietrznego wymuszały konieczność zwiększenia prędkości rakiety i zakres górnej strefy ognia;
• ważnym zadaniem było zmniejszenie dolnej i bliższej granicy strefy ognia. Zastosowanie w PZR S–75 i PZR S–125 dwustopniowych rakiet zdolnych do naprowadzania po zakończeniu pracy silnika startowego, nie pozwalało na dalsze minimalizowanie rozmiarów martwej strefy;
• efektywność zastosowania PZR w znacznym stopniu zależała od możliwości jego wykorzystania w warunkach działania środków przeciwdziałania radioelektronicznego. W realizowanych w S–75 rozwiązaniach jego środki rozpoznania i stacja naprowadzania rakiet traciły możliwość śledzenia celów powietrznych, zazwyczaj, w dalszej strefie ognia. Moc odbitego od celu sygnału RLS spadała proporcjonalnie do czwartej potęgi odległości do celu, a sygnału zakłóceń – tylko proporcjonalnie do kwadratu odległości. Tych niedociągnięć były pozbawione rakiety z systemem samonaprowadzania albo naprowadzenia komendami z wizowaniem celu przez rakietę;
• dla zapewnienia wysokiej gotowości bojowej i manewrowości, konieczna była wysoka mobilność PZR, a naziemne środki PZR S–75 wymagały długotrwałego czasu na rozwinięcia jego elementów w tym montaż systemów antenowych SNR, RSWP i przyłączania kabli sterujących i zasilających do wszystkich elementów zestawu.

Wobec wyczerpania dalszej możliwości modernizacji PZR S–75 z jednokanałowym systemem celowania, naprowadzania rakiet w systemie komend radiowych i dwustopniowymi rakietami na paliwo ciekłe, powstała konieczność zaprojektowania całkowicie nowego przeciwlotniczego zestawu rakietowego średniego zasięgu.

Do tego dochodził postęp technologiczny, lampowa i tranzystorowa technologia została wyparta technologią półprzewodnikową. Wdrożono do eksploatacji anteny fazowe doskonale nadające się do projektowania zestawów rakietowych z wieloma kanałami celowania. Charakterystyki silników rakietowych na paliwo stałe zbliżyły się do dotychczas stosowanych silników na paliwo ciekłe.

Konieczność opracowania nowego systemu średniego zasięgu była oczywista dla kierownictwa nie tylko Wojsk PWO ZSRR, ale dla dowództwa Wojsk Lądowych i Marynarki Wojennej ZSRR. Do połowy lat sześćdziesiątych XX–tego wieku Wojska Lądowe kończyły odpracowanie PZR “Krug”, zbliżony możliwościami bojowymi do S–75, ale wyróżniający się wyższą mobilnością. Znajdujący się we wczesnym stadium opracowania morski przeciwlotniczy zestaw rakietowy M–11 posiadał jeszcze skromniejsze możliwości – jego dalsza strefa ognia niewiele przekraczała 30 km.

Pojawiła się idea stworzenia jednego przeciwlotniczego zestawu rakietowego dla wszystkich rodzajów wojsk. Propozycję takiego zestawu S–500U przedstawiło KB–1 i Wojska PWO. W praktyce, wspólnym było tylko żądanie nowego PZR, każdy rodzaj wojsk starał się samodzielnie określać kierunki rozwoju nowego przeciwlotniczemu zestawu rakietowego.

Dla PWO Wojsk Lądowych wskaźnikiem decydującym była mobilności i preferowanie zestawu na podwoziu gąsienicowym. W tamtych latach Wojska Lądowe rozpatrywały, jako bardzo aktualną i już technicznie możliwe, zadanie walki z taktyczno–operacyjnymi rakietami balistycznymi przeciwnika, które według swoich lotno–taktycznych charakterystyk, były zbliżone do tradycyjnych celów aerodynamicznych. Zadanie to wymagało zastosowania RLS o wysokim potencjale i przeciwrakiet z wysokimi charakterystykami startowymi i prędkościowymi.

Marynarka Wojenna także zgłaszała specyficzne żądania co do nowego przeciwlotniczego zestawu rakietowego. Oprócz właściwości eksploatacji w środowisku narażonym na korozję, długotrwałym oddziaływaniu wibracji i kołysania, odporności na sygnały elektromagnetyczne od innych systemów okrętowych, radioelektroniczne środki powinny zapewnić niezawodne naprowadzenie rakiet nad powierzchnią morza, dającego złożone i niestabilnych odbicia promieniowania elektromagnetycznego stacji naprowadzania rakiet i RLS. Dla Marynarki Wojennej ważnym i mocno podkreślanymi parametrami zestawu były także jego charakterystyki gabarytowe i masowe.

Próba uwzględnienia żądań wszystkich zleceniodawców i stworzenie jednego zestawu rakietowego prowadziła do pogorszenia jego techniczno–ekonomicznych charakterystyk i stawiała w wątpliwość realizację projektu w możliwie szybkim czasie. W efekcie zleceniodawcy i projektanci przyjęli koncepcję stworzenia trzech zunifikowanych przeciwlotniczych zestawów rakietowych z różnymi środkami radiotechnicznymi, jedną rakietą przeciwlotniczą i specjalnej przeciwrakiety dla zestawu Wojsk Lądowych.

Przyjęta koncepcja miała jeszcze jedną zaletę, pozwalała na niezależny udział w pracach nad nowym zestawem wszystkich głównych biur konstrukcyjnych i zakładów produkcyjnych tradycyjnie związanych z każdym z rodzajów wojsk.

[ Do spisu treści ]

Podstawowe założenia przyjętej koncepcji przełożyły się na treść Postanowienia Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i Rady Ministrów ZSRR z dnia 27 maja 1969 roku “O stworzeniu ujednoliconego systemu S–300” które przewidywało opracowanie trzech przeciwlotniczych zestawów rakietowych:

• S–300P dla Wojsk PWO (Wojsk OPK);
• S–300W dla Wojsk Lądowych;
• S–300F dla Floty Wojenno–Morskiej (Marynarki Wojennej).

Rodzina przeciwlotniczych zestawów rakietowych S–300.
 

Opracowanie rakiety W–500 do niszczenia celów aerodynamicznych i rakiet balistycznych na odległości do 140 km zlecono P. D. Gruszynowi (MKB “Fakiel”), przeciwrakiety KS–96 zlecono Ł. W. Luljewowi (KB “Nowator”).

Przewidywano zaprojektowanie rakiety W–500 w trzech wariantach:

• samonaprowadzającej się W–500R;
• uproszczonej W–500K z naprowadzaniem komendami radiowymi;
• W–500W, adaptowanej do pracy z aparaturą zestawów rakietowych S–2OOW.

Przewidywano, że rakieta W–500K będzie wielokrotnie tańsza od W–500R, a jej prostota pozwoli przyśpieszyć opracowanie nowego zestawu.

Wybiegając trochę naprzód, zaznaczyć należy, że z unifikacji zostały tylko nazwy przeciwlotniczych zestawów rakietowych. Już na początku lat siedemdziesiątych XX–tego wieku Wojska Lądowe zrezygnowały z rakiety, poleciwszy Ł. W. Luljewowi opracowanie rakiety 9M83 – zmniejszonego wariantu przeciwrakiety 9M82.

Twórcza samodzielność głównych konstruktorów doprowadziła do tego, że ujednolicone okazały się tylko powstające pod kierunkiem głównego konstruktora Jurij Aleksandrowicza Kuzniecowa, stacje radiolokacyjne zestawów S–300P i S–300W, a także, zaprojektowane pod kierownictwem P. D. Gruszyna, rakiety dla Wojsk PWO i Marynarki Wojennej.

Wyrzutnie rakiet powstawały w leningradzkim KBSM pod kierunkiem głównego konstruktora Mikołaja Aleksiejewicza Trofimowa.

Podstawowe elementy radioelektroniczne zestawu S–300P, stacja podświetlania i naprowadzania (RPN) z anteną fazową, zapewniającą zadania autonomicznego wykrywania i śledzenia celi powietrznych, przyjęcia informacji z pokładu rakiety, wydania komend naprowadzania na rakietę, projektowano w MKB “Strieła” pod kierownictwem W. D. Sinielnikowa.

Zamiast planowanej początkowo w rakiecie zestawu S–300P złożonej półaktywnej głowicy samonaprowadzającej (podobnej do zastosowanej w rakiecie PZR S–200), do dalszych prac przyjęto schemat tak zwanego “naprowadzania przez rakietę”. Informacja o położeniu celu powietrznego od rozmieszczonego na pokładzie rakiety, stosunkowo prostego, radarowego wizjera odbierającego sygnał odbity od celu (wysyłany z RPN), przekazywana była do systemu naziemnego. Na jej podstawie i danych otrzymywanych z RPN o rakiecie i celu, wypracowywane były komendy naprowadzania. W rezultacie upraszczało to i obniżało cenę pokładowego oprzyrządowanie rakiety, a wspólne wykorzystanie informacji o celu z wizjera rakiety i z środków naziemnych, podnosiło dokładność naprowadzania rakiety na cel i odporność zestawu na zakłócenia elektromagnetyczne.

Rakieta W–500 była wykonywana według jednostopniowego schematu. Wykluczało to konieczność uwzględniania znacznych obszarów jako strefy upadków silników startowych. Początkowo dla rakiety był przyjęty normalny schemat aerodynamiczny ze skrzydłami. Zewnętrznie rakieta przypominała amerykańską rakietę “Standard” lub rakietę produkowaną w tym okresie dla zestawów “Buk”. Przy dalszych pracach nad rakietą okazało się, że udział skrzydeł w poprawie manewrowości i podwyższenie charakterystyk aerodynamicznych nie był wielki. W rezultacie dla W–500 wybrano schemat bez skrzydeł (“nośny korpus”) z czterema aerodynamicznymi sterami, dokładniej, stero–lotkami w części ogonowej. Wykorzystanie stałego paliwa w rakiecie zabezpieczało stałą gotowość rakiety do jej użycia, wykluczało wykonywanie koniecznych w PZR S–75 ryzykownych operacji tankowania agresywnymi komponentami ciekłego paliwa. Rakieta W–500 wszystkich modyfikacjach miała obudowę z wysoko trwałego stopu aluminium.

Dla rakiety przyjęto start pionowy (podobnie jak dla rakiet zestawu S–25), co pozwoliło nie tylko wykonywać starty rakiet w dowolnych kierunkach bez jakiegokolwiek naprowadzania wyrzutni w kierunku celu, ale i uprościło samą konstrukcję wyrzutni i obniżyło jej masę. Wysięgnik, na którym trzymały się kontenery z rakietami, podnosił się tylko w płaszczyźnie pionowej. Zmniejszały się obciążenia i gazodynamiczne oddziaływania na wyrzutnie przy starcie rakiety, której silnik włączał się na wysokości powyżej dwadzieścia metrów. Moc odrzutu działała pionowo na powierzchnię płaszczyzny startowej, nie grożąc wyrzutni przewróceniem się.

Nowe rozwiązania techniczne pociągały za sobą nowe problemy i konieczność ich rozwiązywania. W szczególności, pojawił się problem poprzecznych gabarytów rakiety podczas jej przebywania w kontenerze transportowo–startowym i tym samym średnicy i masy kontenera. Zastosowano więc rozkładane przy starcie stery aerodynamiczne. Dla szybkiego zwrotu rakiety w kierunku celu, po pionowym starcie, dodatkowo zaprojektowano, poza sterami aerodynamicznymi, wielkogabarytowe stery gazowe – ich konsole dochodziły prawie do podłużnej osi rakiety.

Niemało problemów było związanych z zapewnieniem poprawnego startu rakiety z kontenera. We wczesnych stadiach prac proponowano kontenery ze szczelnym dnem, z którego rakieta startowała za pomącą własnego silniku. Przy tym rozwiązaniu możliwy był wybuch uruchamianego silnika, co groziło tragicznymi następstwami, zwłaszcza w warunkach okrętowych. W sierpniu 1972 r., po kilku dziesiątkach prób, z inicjatywy firmy “Fakiel” zrezygnowano z tego rozwiązania.

Pracowano także nad wariantem startu moździerzowego, z wyrzutem rakiety ciśnieniem produktów palenia prochowego akumulatora ciśnienia i uruchomieniem silnika rakiety na wysokości 5... 10 m nad górną częścią kontenera. W tym wariancie zastosowano tłok, przesuwający się z zainstalowaną na nim rakietą. Dla okrętowego zestawu opracowano specjalny kontener, w którego górnej części pokrywa blokowała się w położeniu otwartym, żeby nie powodować uszkodzeń pokładowych i nadbudówek okrętu. Ten kontener okazał się technicznie złożony i drogi.

W końcu, dla zestawów S–300P i S–300F w 1979 r. zaprojektowano wyrzut rakiety z kontenera z wykorzystaniem urządzenia katapultowego, uruchamianego za pomocą produktów spalania prochowego akumulatora ciśnienia i składającego się z dwóch cylindrów gazowych ze sworzniami–cięgłami, łączonymi pod rakietą. Unifikacja zestawów S–300P i S–300F nie tylko pod kątem rakiety i część wyposażenia radiotechnicznego, ale i kontenerów, a więc i środków dostawy, przechowania i obsługi rakiet, zapowiadała znaczne efekty ekonomiczne.

[ Do spisu treści ]

Początkowo S–300P zapowiadał się jako samobieżny zestaw z czasem rozwinięcia do 5 minut. W charakterze podwozia bazowego dla rozmieszczenia wszystkich elementów bojowych zestawu przyjęto czteroosiowy MAZ–543, już przystosowany jako podwozie wyrzutni rakiet taktyczno–operacyjnych R–17. Dla rozmieszczenia części środków zestawu wybrano naczepy. Jednakże stworzenie ujednoliconego podwozia z rozmieszczeniem systemów zasilania, łączności, urządzeń noktowizyjnych, a także kontenerów z oprzyrządowaniem wymagało istotnego dopracowania MAZ–543. Na zmodyfikowanym podwoziu MAZ–543M, główny konstruktora fabryki ciągników kołowych B. Ł. Szaposznik, pozbył się prawej kabiny i w to miejsce umieścił część agregatów samochodowych.

Okazało się, że prace nad elementami radioelektronicznymi zestawu wyprzedziły prace nad samobieżnym podwoziem. W tej sytuacji, kierownictwo MKB “Strieła” zaproponowało zleceniodawcy stworzyć początkowo zestaw w wariancie transportowym, w którym wszystkie bojowe elementy zestawu i środki kierowania walką produkowane byłyby w wykonaniu kontenerowym i przewożone byłyby przy pomocy naczep i ciągników. Na pozycjach polowych, podczas pracy bojowej kontenery z wyposażeniem rozmieszczane byłyby na gruncie albo w ukryciach na specjalnych fundamentach, a na zawczasu przygotowywanych pozycjach w żelbetonowych ukryciach.

Biorąc pod uwagę fakt, że znaczna część zestawów rakietowych przeznaczona była do obrony obiektów stacjonarnych, zleceniodawca zgodził się na początkowe wykonanie zestawów w wersji kontenerowej pod nazwą S–300PT (T – transportowa), a wariant na podwozie MAZ–543M otrzymał oznaczenie S–300PS (S – samobieżna). Czas rozwinięcia zestawu zwiększył się w porównaniu do początkowo zakładanego, ale nie przekraczał jednej godziny. Dalsze prace nad S–300PT odbywały się dynamicznie, wyprzedzając terminy przewidywane harmonogramami prac.

S–300PT jako pierwszy przeszedł próby poligonowe i był przyjęty na uzbrojenie. Rozpoczęto także jego produkcję seryjną.

Pierwszy wariant przewoźnej wyrzutni 5P85P przedstawiał sobą stół startowy, zapewniający rozwinięcie na nieprzygotowanej pozycji. Na wyrzutni przewidywano rozmieścić kasetę z pięcioma rakietami w kontenerach o średnicy 1,1 metra. Kaseta kontenerów dostarczana była na pozycję i ustawiana w pozycji pionowej za pomocą samochodu transportowo–załadowczego na podwoziu MAZ–543.

W praktyce okazało się, że przyjęte rozwiązanie kasety kontenerów, ma szereg mankamentów. Przy uszkodzeniu jednego kontenera albo przy wystrzeleniu części rakiet z kasety kontenerów, ich zamiana wymagała dodatkowych operacji z całą kasetą. Podczas końcowych uzgodnień technicznych, liczbę kontenerów w kasecie zredukowano do czterech. Była opracowana nawet robocza dokumentacja wyrzutni 5P85P, ale ten wariant nie pojawił się w produkcji seryjnej. Były problemy z uzyskaniem zadanego tempa startu rakiet. Start pierwszej rakiety doprowadzał do drgań całą kasetę kontenerów. Oprócz tego, wyrzutnia miała bardzo demaskujące ją cechy.

Wyrzutnia 5P851 PZR S–300PT. Foto Nucl0id – Wikimedia Commons.
 

Dlatego opracowano holowaną wrzutnię 5P851 z rozmieszczoną na naczepie kasetą z czterema kontenerami i hydraulicznym napędem do przemieszczenia kontenerów i wysuwania lewarów oporowych. Na pozycji bojowej, po odczepieniu naczepy, ustawieniu rozstawianych hydraulicznie opór i po wypoziomowania wyrzutni, łączona była kablami z rozmieszczonym w odległości kilkudziesięciu metrów kontenerami przygotowania rakiet, kierowania startem i z systemem zasilania.

Doświadczalny wariant wszystkich środków zestawu, w końcu 1973 r., pojawił się na poligonie Wojsk PWO w rejonie miasta Sary–Szagan przy jeziorze Bałchasz, gdzie przeprowadzano strzelania poligonowe zestawu.

Do strzelań poligonowych przygotowano 50 rakiet z produkcji seryjnej, które w zasadzie przeszły pomyślnie badania. Podczas strzelań do celów niskolecących, w kilku rakietach stwierdzono problemy z pracą sterów aerodynamicznych. Jak się okazało, podczas produkcji rakiet nie przestrzegano zasad suszenia układu sterów po czyszczeniu benzyną przed naniesieniem pokrycia termoizolacyjnego. Podczas lotu rakiety, w wyniku wzrostu temperatury sterów powodowanej tarciem powietrza, resztki benzyny wyparowywały i uszkadzały pokrycie termoizolacyjne sterów.

Seryjną produkcję zestawu S–300PT rozpoczęto w 1975 r. W 1978 roku próby poligonowe przewożonej w kontenerach zestawu S–300PT zostały pomyślnie zakończone i w 1979 roku zestaw został przyjęty na uzbrojenie Wojsk PWO.

Jeszcze w końcowym stadium projektowania S–300PT, podjęto decyzję o pilnym rozmieszczeniu tego wysoce efektywnego zestawu do osłony Moskwy. W tamtym okresie został wyczerpany potencjał modernizacyjny zestawów S–25, szczególnie w zakresie zwalczania niskolecących rakiet skrzydlatych nowego pokolenia z małą efektywną powierzchnią odbicia, przyjętych na uzbrojenie lotnictwa i marynarki wojennej USA.

Wykorzystanie przy rozwijaniu zestawów S–300P infrastruktury zestawów S–25 (schrony, magazyny rakiet i środki transportu, betonowe płaszczyzny do obsługi techniki, sieć dróg, środki łączący) pozwalało zaoszczędzić znaczne środki i jednocześnie zapewnić doskonałe warunki przechowania i eksploatacji nowej techniki. Postanowieniem Rady Ministrów z dnia 23 października 1980 r. określono harmonogram stopniowego przezbrojenia pułków z zestawem S–25 na zestawy S–300P. W pierwszej kolejności przystąpiono do przezbrojenia pułków na północno–zachodnim kierunku od Moskwy.

Przy zamianie starego sprzętu na środki S–300P, nie obyło się bez prac saperskich z użyciem materiałów wybuchowych przy adaptacji dla potrzeb S–300P, zbudowanych w latach 50–tych XX–go wieku, ukryć centralnej stacji naprowadzania rakiet S–25.

Pozycje dla zestawów S–25 wybierano bez uwzględniania możliwości zwalczania celów niskolecących, rozmieszczając je równomiernie na dwóch pierścieniach dookoła Moskwy. Przy instalacji RPN zestawów S–300P na miejscu centralnej stacji naprowadzania rakiet S–25, powstawałyby duże martwe strefy wykrywania celów niskolecących. Rozwiązaniem problemu był wyrąb lasów na kierunkach odpowiedzialności dywizjonów, tworzenie nasypów gruntowych (“górek”) lub budowanie wież stacjonarnych dla kolumn antenowych RPN. W rezultacie dla rozmieszczenia RPN i RLS, zaprojektowano uniwersalne ruchome wieże 40W6M o wysokości około 25 metrów i wieże 40W6MD o wysokością koło 39 metrów.

System obrony przeciwlotniczej Moskwy, oparty na PZR S–25, został zdjęty z dyżuru bojowego w 1984 roku. Dyżury bojowe został przejęty przez, nowoczesne jak na owe czasy, PZR S–300P.

W wyniku tej modernizacji, możliwości bojowe PWO Moskwy zdecydowanie wzrosły, w wyniku pełnej automatyzacji prowadzeniu pracy bojowej, udało się wielokrotnie zredukować liczebność stanu osobowego. Na miejsce przeciwlotniczego pułku rakietowego S–25 wprowadzano dywizjon zestawu S–300PT lub S–300PM. Pracę bojową na szczeblu korpusu prowadzono z wykorzystaniem ASD “Bajkał”.

Ostatecznie, nowy system PWO Moskwy (zwany S–50), w skład którego w 1991 r. wchodziło, między innymi 28 PZR S–300P, przyjęty został na uzbrojenie w 1994 r.

[ Do spisu treści ]

Podstawowym przeznaczeniem przeciwlotniczego zestawu rakietowego średniego zasięgu S–300PT była obrona obiektów administracyjnych i przemysłowych, stacjonarnych punktów dowodzenia, sztabów i baz morskich przed uderzeniami środków napadu powietrznego. Po raz pierwszy w Związku Radzieckim stworzony został zestaw z pełną automatyzacją pracy bojowej, realizujący zadania wykrycia, śledzenia, rozdziału, przyjęcia i obróbki wskazanego celu, przechwycenia celu, śledzenia, startu i naprowadzania rakiet i oceny rezultatów strzelania.

Zestaw S–300PT był zdolny, w automatycznym reżimie, realizować wybór celów powietrznych w zależności od ich potencjalnego zagrożenia. Wyspecjalizowana maszyna cyfrowa (WMC) zestawu określała priorytety celów dla jednoczesnego i kolejnego ich niszczenia: cele balistyczne, stawiające zakłócenia, cele niskolecące, atakujące (lecące z zerowym parametrem) i inne cele. Przy “oznaczeniu” celu, jako nosiciela bomb albo rakiet i lecącego w kierunku pozycji startowych dywizjonu, automatycznie następował przechwyt celu i jego ostrzelanie. Automatycznie realizowana była ciągła obserwacja przestrzeni powietrznej na małych wysokościach, w której mogły pojawiać się cele niskolecące. WMC, oceniwszy sytuację, była w stanie wytłumiać bierne i aktywne zakłócenia. Zadania funkcyjnych stanowiska dowodzenia sprowadzały się do kontroli nad pracą całego systemu i w sytuacjach koniecznych, mogli ingerować w procesy decyzyjne WMC podczas pracy bojowej.

Zestaw S–300PT przyjęto na uzbrojenie w następującym składzie:

• stanowisko dowodzenia zestawu realizujęce procesy kierowania ogniem i maprowadzania rakiet (kontenery F i F2);
• bateria startowa (do 12 wyrzutni, 4 kontenery przygotowania startu F3);
• rakieta 5W55K (W–500K);
• system zasilania.

Przeciwlotnicza rakieta kierowana 5W55K (W–500K) – pierwsza seryjna rakieta dla S–300PT z dowódczym systemem naprowadzania.

Pozwolenie na start rakiety wydawany był po 15 sekundowym cyklu przygotowania, w ramach którego sprawdzane były pokładowe systemy rakiety i wprowadzane były parametry startowe na pokład rakiety. Po wydaniu komendy na start, w kontenerze z rakietą uruchamiał się prochowy akumulator ciśnienia (PAC). Jego produkty spalania kierowane były do 2 rozmieszczonych wzdłuż kontenera cylindrów katapulty, wprowadzające w ruch rozmieszczone w nich sworznie. W celu zachowania pionowej pozycji rakiety w trakcje jej katapultowania, sworznie łączyły się z umieszczoną pod przedziałem ogonowym rakiety belką. Rakieta katapultowana była do wysokość koło 20 metrów. Równocześnie z wyjściem rakiety z kontenera otwierały się stery aerodynamiczne. Uruchomienie silnika rakiety 5W55 realizowane było z wykorzystaniem bloku opóźniającego zapłon przez 1,5 sekundy po wyjściu rakiety z kontenera i przy osiągnięciu przez rakietę w praktyce zerowej prędkości.

Do przyspieszenia wyjścia rakiety 5W55 na zadany tor lotu służyły stery gazowe, które zgodnie z programem wprowadzonym przed startem rakiety do autopilota, energicznie obracały rakietę w osi podłużnej do momentu uzyskania optymalnego położenia umożliwiającego efektywną pracę sterów aerodynamicznych oraz azymutu i kąta podniesienia na którym znajdował się cel.

Lot według założonych w autopilocie parametrów na początkowym odcinku trajektorii rakiety trwał do momentu przechwytu jej przez stację podświetlania i naprowadzania (RPN). Od tej pory rakieta rakieta była naprowadzana na cel komendami, przekazywanymi na pokład rakiety z RPN. Punkt spotkania rakiety z celem stale wyliczała wyspecjalizowana maszyna cyfrowa kabiny dowodzenia F2 na podstawie dynamicznie zmieniających się danych o parametrach lotu celu i rakiety, przy tym stosowana była metoda naprowadzania “trzech punktów” i “połowicznego wyprzedzenia”, stosowana z powodzeniem w zestawach rakietowych S–75 i S–125.

Wybuch ładunku bojowego, przy spotkaniu rakiety z celem, realizowany był na podstawie rozkazu wydawanego z półaktywnego radiozapalnika pokładowego. W zależności od rodzaju i parametrów lotu celu, reżim pracy radiozapalnika zależał od komend napływających na pokład rakiety z RPN.

Bateria startowa zestawu i aparatura naprowadzania zapewniała start rakiet co 3 – 5 sekund. Jednoczenie zestaw mógł wystrzelić 12 rakiet do 6 celów.

Kontenery zestawu na pozycji bojowej umieszczano na specjalnych fundamentach, na stojakach bezpośrednio na gruncie, albo w ukryciach. Do przewożenia kontenerów F2 i F3 przy zmianie dyslokacji zestawu stosowano pojazd transportowy 5P58.

Współdziałanie elementów zestawu realizowano za pomocą łączności radioliniowej.

[ Do spisu treści ]

W 1981 roku przyjęto na uzbrojenie zestaw S–300PT z nową rakietą W–500R z podwyższoną dalszą granicą strefy ognia, a także z udoskonalonym systemem naprowadzania na cel. Jednocześnie wdrożono 111 nowych rozwiązań postulowanych podczas dotychczasowej eksploatacji zestawu. Pierwszy pułk, uzbrojony w zestaw S–300PT z rakietami W–500K i W–500R, wszedł na dyżur bojowy 23 lutego 1981 roku w obwodzie Swierdłowskim.

W–500R (5W55R) – rakiety 5W55R zapewniały prowadzenie ognia do celów lecących z prędkością do 4300 km/h na odległości od 5 do 75 km w przedziale wysokości od 0,025 do 25 km. Masa rakiety wynosiła 1665 kg, włączając w to ładunek bojowy o masie 130 kg, długość rakiety 7,25 m, średnica 508 mm, rozpiętośc skrzydeł wynosił 1125 mm. Aparatura pokładowa rakiety zapewniała metodę “naprowadzania przez rakietę”.

Zestaw S–300PT zimą 1983–1984 r. przeszedł pomyślnie próby pracy bojowej przy niskich temperaturach w górsko–lesistej miejscowości na poligonie Telemba.

Zestawy S–300PT na początku lat osiemdziesiątych XX–tego wieku były zmodernizowane w zakresie możliwości bojowych do poziomu zestawów S–300PS i otrzymały oznaczenie S–300PT–1. Wszystkie kontenery tego wariantu zestawu, podczas pracy bojowej znajdowały się na podwoziach samochodowych (naczepach).

Przystosowano wyrzutnie 5P851A – zmodernizowane 5P851, do ponownego ładowania za pomocą samochodów załadowczych 5T99 na podwoziu KrAZ–255 lub za pomocą dźwigów samojezdnych. Szybkie tempo modernizacji S–300PT do zestawu S–300PT–1A, uzyskano modernizując je w jednostkach wojskowych lub podczas planowych remontów w zakładach remontowych. Obecnie zestawy S–300PT wszystkich modernizacji są zdjęte z uzbrojenia.

[ Do spisu treści ]

Samobieżny wariant zestawu S–300P powstawał w CKB “Ałmaz” z uwzględnieniem uwag zgłaszanych w trakcie eksploatacji zestawów S–300PT.

Pod kierunkiem głównego konstruktora zestawu W. D. Sinielnikowa (od 1986 roku – A. A. Lemanskogo) opracowano stacja podświetlania celów i naprowadzania rakiet i stanowisko dowodzenia. W KBSM opracowano samobieżną wyrzutnie 5P85S.

Dla uproszczenia konstrukcji i obniżenia ceny zestawu, jego wyrzutnie zaprojektowano w dwóch wariantach – “podstawowa” 5P85S, wyposażona w kontener przygotowania i zarządzania startem rakiet F3S i “dodatkowa” 5P85D, bez kontenera. Wyrzutnie 5P85S i 5P85D, montowane na podwoziu MAZ–543M, posiadały po 4 kontenery z rakietami i autonomiczne źródło zasilania 5S18A (5S19A – w wyrzutniach “dodatkowych”).

Wyrzutnia PZR S–300PS. Foto George Chernilevsky – Wikimedia Commons.
 

Samobieżny wariant zestawu testowany był na poligonie Sary–Szagan od 1978 do 1981r. i został przyjęty na uzbrojenie Wojsk PWO w 1982 r. W związku z koniecznością dopracowania środków transportowych i przygotowania bazy dla obsługi nowego sprzętu samochodowego, w wojskach zestaw został faktycznie przyjęty na uzbrojenie w 1983 r.

W skład mobilnego wielokanałowego przeciwlotniczego zestawu rakietowego S–300PS wchodzą środki naprowadzania, przeciwlotnicze dywizjony rakietowe (do sześciu dywizjonów) i środki techniczne.

W skład dywizjonu rakietowego (5Ż15S) wchodziło stanowisko dowodzenia 5N63S i cztery zestawy wyrzutni 5P85SD. Jeden zestaw wyrzutni składał się z wyrzutni 5P85S i do dwóch wyrzutni 5P85D.

Zestawy S–300PS, zaczęto wprowadzać do brygad rakietowych w ramach mieszanego ugrupowania z innymi zestawami. Do zarządzania tego typu ugrupowaniami bojowymi opracowano i wprowadzono na uzbrojenie w PWO automatyczny system dowodzenia (ASD) “Seneż–M”.

W odróżnieniu od zestawów S–300PT, rozmieszczanych głównie na wcześniej przygotowanych pozycjach, S–300PS przeznaczone były do zastosowania, z wykorzystaniem manewru, na wybrane pozycje bojowe w zależności od rozwoju sytuacji taktyczno–operacyjnej. Wszystkie elementy bojowe zestawu były umieszczone na podwoziach samochodowych i gwarantowały przejście zestawu z położenia marszowego w położenie bojowe w ciągu 5 minut, bez wstępnego przygotowania pozycji bojowych.

Wszystkie operacje są przeprowadzane przez obsługi z kabiny dowodzenia i kabin samochodowych wyrzutni, łączność między elementami ugrupowania bojowego zestawu realizowana była za pomocą radiolinii. Połączenie kablowe istniało tylko między wyrzutniami 5P85D i kontenerami F3S, mieszczącymi się na wyrzutniach 5P85S zestawów 5P85SD z możliwością podłączania zewnętrznego źródła zasilania.

Aparatura RPN i startowa zapewniała start rakiet co 3 – 5 sekund. Jednocześnie można było prowadzić ogień do 6 celów 12 rakietami (przy strzelaniu do jednego celu dwoma rakietami). Przewidziany był także wariant prowadzenia ognia do celów naziemnych. Łączność dywizjonów ogniowych z SD zestawu realizowana za pomocą urządzenia antenowo–masztowego (AMU) na podwoziu F20, a przy większych odległościach, powyżej 20 km, w skład zestawu wprowadzano AMU FŁ–95 (FŁ–95M, FŁ–95MA, “Sosna”) – teleskopowy maszt na podwoziu ZIŁ–131N, rozwijany na wysokość do 35 m.

[ Do spisu treści ]

W 1983 r. przyjęto decyzję rządową o modernizacji zestawu S–300PS. Po dziesięcioleciu projektowania i eksploatacji zestawów S–300PT i S–300PS powstała nowa technologiczna baza umożliwiająca opracowanie praktycznie nowego zestawu S–300PM z wysoką odpornością na zakłócenia elektromagnetyczne i z jeszcze lepszymi możliwościami bojowymi.

Mobilny zestaw S–300PM (wariant eksportowy – S–300PMU1) opracowano w NPO “Ałmaz” pod ogólnym kierownictwem generalnego konstruktora B. Bunkina. W 1986 r., po odejściu W. D. Sinielnikowa na emeryturę, A. A. Lemanskij został głównym konstruktorem S–300P i S–300PM. Jednocześnie z nowym wariantem zestawu S–300PM zaprojektowano nowe środka dowodzenia zestawem – 83M6 (wariant eksportowy – 83M6E).

Próby poligonowe zestawu S–300PM zakończyły się w 1988 r., a w następnym roku przyjęto zestaw na uzbrojenie. Zestaw S–300PM zaczęto produkować seryjnie i dostarczać do wojska na przełomie końca lat 80–tych i początku lat 90–tych XX wieku.

RLS MW 76N6 i RPN 30N6 na wieżach 40W6M PZR S–300PM. Foto ShinePhantom – Wikimedia Commons.
 

Bateria zestawu 90Ż6E w składzie RPN 30N6E i grupy wyrzutni może przewodzić działania bojowe autonomicznie. Kolejność wyboru celu do ostrzelania realizowana jest automatycznie. Pozwolenie na start daje dowódca zestawu. Cele śledzone są automatycznie, ale w warunkach złożonych zakłóceń może być zastosowany wariant ręcznego śledzenia celów.

RLS ST–68U PZR S–300PM. Foto: George Chernilevsky – Wikimedia Commons.
 

Stanowisko dowodzenia 30N6E w składzie: posterunek antenowy F1M (F1E) i kontener z aparaturą F2M (F2E) montowane są na podwoziu F20M (na bazie MAZ–543M). Dla podwyższenia możliwości wykrywania celów niskolecących, w skład zestawu włączono RLS ST68U produkowana, do rozpadu ZSSR, w Zaporożu w NPO “Iskra”.

Zestawem można prowadzić ogień rakietami: 48N6E, 5W55KD, 5W55R, a po modernizacji rakietami 5W55K.

Rakieta 48N6E zaprojektowana przez MKB “Fakiel”, seryjnie produkowana jest w zakładach produkcyjnych Sankt Petersburga.

Schemat rakiety 48N6E PZR S–300PM: 1 – odbiornik sygnałów odbitych od celu, 2 – blok autopilota, 3 – radiozapalnik, 4 – blok radiokierowania, 5 – generator zasilania w energię elektryczną, 6 – mechanizm zabezpieczająco–wykonawczy ładunku bojowego, 7 – ładunek bojowy, 8 silnik rakietowy na paliwo stałe, 9 – mechanizm napędu stero–lotek, 10 – stero–lotki, 11 – stery gazowe.
 

Rakieta 48N6 zapewnia prowadzenia ognia do celów lecących z prędkością do 10000 km/h na odległościach od 5 do 150 km w przedziale wysokości od 0,01 do 27 km. Niskolecące cele na wysokości 50–100 m zwalczane są na odległościach 28–38 km, taktyczne rakiety balistyczne (przy procedurze wskazania celu) – na odległości do 40 km. Masa rakiety zestawu 1800 kg, włączając w to masę ładunku bojowego wynoszącą 143 kg, długość rakiety 7,5 m, średnica 519 mm, rozpietość skrzydeł 1134 mm.

Czas eksploatacji środków zestawu S–300PM (S–300PMU1) prognozowano na 25–30 lat z możliwością przedłużenia okresu eksploatacji po wymianie części elementów zestawu.

[ Do spisu treści ]

Uniwersalny mobilny wielokanałowy przeciwlotniczy zestaw rakietowy S–300PMU2, był efektem prac nad dalszą modernizacją zestawu S–300PMU1 i jego środków naprowadzania 83M6E. Zestaw S–300PMU2 nosi nazwę “Faworit”.

PZR S–300PMU2 “Faworit”. Foto Wikimedia Commons.
 

Zestaw S–300PMU2, po raz pierwszy był przedstawiany w 1997r. na wystawie MAKS–97. Próby poligonowe nowego wariantu zestawu S–300P zaczęte prowadzić w latach 1992–1993 na płaszczyźnie nr 72 poligonu Sary–Szagan, a potem były przeniesione na rosyjski poligon Kapustin Jar. 10 sierpnia 1995 r. na poligonie Kapustin Jar z zestawu S–300PMU2 “Faworit” po raz pierwszy prowadzono ogień do balistycznych rakiet taktycznych typu 5S1Ju. Dwa cele (rakiety balistyczne) zostały przechwycone 4 rakietami zestawu i zniszczone (nastąpił wybuch ładunków bojowych rakiet balistycznych). Przy budowie nowego zestawu kierowano się potrzebami podwyższenia autonomiczności prowadzenia pracy bojowej, wysokowydajnej RLS 96Ł6E, zwiększenia możliwości bojowych środków dowodzenia 83M6E2 w zakresie wykrywania i śledzenia celów balistycznych z zachowaniem sektora wykrywania celów aerodynamicznych. Podniesiona efektywność podczas pracy bojowej do celów aerodynamicznych (w tym do celów niskolecących) w złożonej taktycznej sytuacji przy zakłóceniach pasywnych i aktywnych. Zwiększono odporność na zakłócenia elektromagnetyczne wszystkich środków radiotechnicznych zestawu. Zestaw zdolny jest do prowadzenia ognia także z rakiet 48N6E2 zestawu S–300PMU1.

Jednoczesna obserwacja przestrzeni powietrznej kilkoma stacjami radiolokacyjnymi, całkowicie wykluczała przepuszczenie celu w bronionej strefie.

Rakieta 48N6E2 i 9M96E PZR S–300PMU2 “Faworit”. Foto RuLavan – Wikimedia Commons.
 

Rakieta 48N6E2 jest udoskonalonym wariantem 48N6E. Prace nad rakieta 48N6E2 z dalszą granicą strefy ognia do 200 km i podniesioną efektywnością niszczenia celów były prowadzone w MKB “Fakiel” na początku lat 90–tych XX wieku. Przy projektowaniu rakiety zachowano ciągłość w konstrukcji rakiety 48N6E i technologii jej produkcji. Do rakiety 48N6E2 opracowano nowy autopilot, ładunek bojowy i radiozapalnik. Rakieta 48N6E2 zapewniała prowadzenie ognia do celów na odległościach do 200 km, w tym przy strzelaniu w dogon.

Zestawy S–300PMU2, jak i S–300PMU1, mogą być dostarczane w dwóch wariantach: z wykorzystaniem mobilnej wyrzutni na podwoziu MAZ–543M albo wyrzutni 5P85TE2 na naczepie, holowanej ciągnikiem KrAZ.

W razie konieczności środki naprowadzania 83M6E i zestawy S–300PMU1 mogą być modernizowane do poziomu 83M6E2 i zestawu S–300PMU2 w warunkach w których aktualnie są eksploatowane w wojskach.

RLS 64N6E2 PZR S–300PMU2 “Faworit”. Foto Wikimedia Commons.
 

Na międzynarodowej wystawie MAKS–97 przedstawiono środki kierowania 83M6E2 zestawu S–300PMU2 w składzie stanowiska dowodzenia 54K6E2 i stacji radiolokacyjnej 64N6E2, przy pomocy których można dowodzić max. 6–cioma dywizjonami S–300PMU2 z możliwością jednoczesnego ostrzeliwania 36 celów 72 rakietami.

Na życzenie zleceniodawcy dostarczana jest stacja radiolokacyjna 96Ł6E wykrywająca cele na wszelkich wysokościach, stacja radiolokacyjna małych wysokości 76N6 i wieża 40W6M.

[ Do spisu treści ]

Po zakończeniu prac nad zestawem S–200, niejednokrotnie rozpatrywano możliwość i celowość stworzenia zestawu z jeszcze większymi możliwościami bojowymi. Pomimo tego, że w tamtym czasie podstawową taktyką lotnictwa było przełamanie obrony i dotarcie do celu na małych wysokościach, dalej aktualny był problem zwalczania samolotów stawiających zakłócenia aktywne i samolotów nosicieli rakiet kierowanych, wykonujących swoje zadania przed dalszą granicą strefy ognia zestawów rakietowych. Do zwalczania tego typu celów powietrznych konieczny byłby przeciwlotniczy zestaw rakietowy posiadający dalszą granicę ognia w przedziale 400–450 km.

W wyniku wielokrotnych modernizacji zestawu S–200, dalsza strefa ognia powiększyła się prawie dwa razy w porównaniu z początkowym okresem jego eksploatacji. Przy wykorzystaniu nowych rozwiązań technologicznych w dziedzinie elektroniki, wyposażenia bojowego i silników rakietowych, możliwe było stworzenie nowej rakiety w rodzaju W–880 z zasięgiem do 400 km i więcej. Jednakże zasadnicze techniczne rozwiązania przyjęte w W–880 (zastosowanie ciekłego paliwa, znaczny ciężar i gabaryty, start pod zadanym kątem z jedno–belkowej wyrzutni) były technologicznie przestarzałe.

W związku z tym, już podczas opracowywania założeń dla nowego zestawu S–400 w latach 80–tych XX wieku, podjęto decyzję, że podstawą prac nad nowym zestawem będzie zestaw S–300. Przy tym udało się wykonać eksperymentalny start rakiety S–300 na odległość 400 km, po przybliżonej do balistycznej trajektorii, z maksymalną wysokością 70 km.

W 1988 r. przedstawiciele przemysłu zbrojeniowego i wojska rozpatrzyli projekt stworzenia przeciwlotniczego zestawu rakietowego S–400 z dalszą granicą strefy ognia 400 km. Nowy, jedyny system PWO średniego i dalekiego zasięgu, nie będący jednocześnie systemem strategicznym, otrzymał tymczasową nazwę “Triumf”. Głównym projektantem zestawu S–400 zostało CKB “Ałmaz”, na którego czele stanął generalny konstruktor A. A. Lemanskij.

Wyrzutnia PZR S–400. Defilada w Moskwie – 2010 rok. Foto RIA Novosti – Wikimedia Commons.
 

Według typu i składu środków bojowych zestaw jest podobny do S–300P. Wysoki wskaźnik automatyzacji pozwolił na dalszą redukcję składu osobowego. Zestaw “czwartej generacji” przeznaczony jest do prowadzenia ognia na odległości do 300–400 km do taktycznych i strategicznych samolotów, strategicznych rakiet skrzydlatych i innych rakietowych środków, samolotów stawiających zakłócenia radioelektroniczne, samolotów wytwarzanych w technologii “stealth” i rakiet balistycznych odpalanych z odległości do 3500 km.

Próby zestawu S–400 zaczęły się na poligonie Sary–Szagan, ale w związku z wysoką ceną jego wynajmu przez Kazachstan, przeniesiono je na rosyjski poligon Kapustin Jar. 12 lutego 1999 r. na tym poligonie, w obecności najwyższego kierownictwa Ministerstwa Obrony Rosji, przeprowadzono pierwszy start zapożyczonej z zestawu S–300P rakiety 48N6E. W 2000 r. prace były na etapie prób państwowych i zestaw był w gotowości do przekazania wojsku. W 2001r. próby zestawu S–400 “Triumf” zakończono, za wyjątkiem części związanej z nową rakietą dalekiego zasięgu.

Zestaw “Triumf”, w porównaniu z S–300PM, posiada szereg nowych możliwości bojowych:

• ma możliwość prowadzenia ognia do wszystkich środków napadu powietrznego, włączając w to rakiety balistyczne lecące z prędkościami do 5 000 m/s;
• dwa razy zwiększoną dalszą granicę strefy ognia i 1,5 raza górną granicę strefy ognia umożliwiającą efektywną walkę z samolotami walki radioelektronicznej;
• zwiększoną o 4...5 razy odporność na zakłócenia radioelektroniczne;
• wydajność ogniowa zestawu podniosła się dwa razy, systemu ogólnie 2,5 raza i więcej;
• wzrosła 2...2,5 razu efektywność bojową zestawu przy zmniejszeniu liczebności stanu osobowego koniecznego do jego obsługi;
• zestaw może prowadzić ogień także rakietami z zestawu S–300P (S–300F);
• zestaw umożliwia ostrzelanie celów rakietami z sąsiednich zestawów rakietowych.

W zestawie można wykorzystywać kilku typów rakiet przeciwlotniczych, takich jak 48N6E i 48N6E2 z zestawu S–300P, nowej rakiety dalekiego zasięgu i rakiety średniego zasięgu 9M96E i 9M96E2.

Rakiety 9M96E i 9M96E2 są w dużym stopniu zunifikowane, ale różnią się silnikami, długością, masą, maksymalną odległością i wysokością lotu.

Rakiety stosują tak zwany “zimny” start, przed uruchomieniem silnika marszowego, wyrzucane są z kontenera na wysokość ponad 30 metrów. W procesie wznoszenia się na tę wysokość rakieta, z nie pracującym jeszcze silnikiem marszowym, skierowywana jest w kierunku celu za pomocą gazodynamicznego systemu. Uruchomienie marszowego silnika po osiągnięciu kierunku na cel pozwala zwiększyć zasięg rakiety i zmniejszyć bliższą granicę strefy ognia. Na początkowym i środkowym odcinku lotu rakiety pracuje system bezwładnościowego naprowadzania z radiokorekcją, na ostatnim odcinku lotu – samonaprowadzanie. Zastosowanie aktywnej radarowej głowicy samonaprowadzającej, niezależnie od odległości strzelania, zabezpiecza wysoką dokładność naprowadzania, zmniejszając zależność rakiety od naziemnych środków naprowadzania, co sprzyja prowadzeniu jednocześnie ognia do wielu celów powietrznych w tym do rakiet balistycznych.

Zastosowanie sterowalnego radiozapalnika ładunku bojowego, zapewniło podwyższenie prawdopodobieństwa zniszczenia ładunku bojowego celu bezpilotowanego o 1,5–2 razy i pozwala znacznie zwiększyć gęstość i szybkość lotu odłamków w kierunku celu i tym samym zwiększyć efektywność ognia do różnych celów. Wysoko efektywne rażenie celów osiągnięto dzięki optymalnemu połączeniu wykorzystania inercyjno–komendowego naprowadzania i samonaprowadzania z wysoką manewrowością rakiet w rejonie spotkania z celem. Technologia wysoko manewrowego kierowania rakietami przy pomocy silników poprzecznego sterowania opracowano w MKB “Fakiel” w eksperymentalnej rakiecie przeciwlotniczej bliskiego zasięgu w latach 1988–1993.

Wykorzystanie lekkiego ładunku bojowego (24 kg) i małogabarytowego oprzyrządowania, pozwoliło osiągnąć stosunkowo niedużą rakietę 9M96E2, praktycznie nie ustępującej cięższej rakiecie 48N6. W miejsce kontenera z jedną rakietą, na wyrzutni umieszcza się kontener zespolony z 4 kontenerów o mniejszej średnicy, z rakietami 9M96E albo 9M96E2.

Według głównego konstruktora MKB “Fakiel” W. G. Swietłowa, opracowanie dwóch rakiet różnego zasięgu początkowo realizowano na zapotrzebowanie Marynarki Wojennej dla nowych okrętów. Kiedy budowa okrętów w Rosji została wstrzymana, rakietami zainteresowano się celu zastosowania ich w projektowanym zestawie S–400 “Triumf”. Prowadzono także prace nad zastosowaniem nowych rakiet firmy “Fakiel”, także w perspektywicznym okrętowym zestawie i w zestawach PWO Wojsk Lądowych. Przewiduje się, że rakiety z zestawu S–400 mogą stać się podstawową bronią dalekiego zasięgu samolotów Wojsk Lotniczych Rosji w charakterze rakiety klasy “powietrze–powietrze”.

Kasetę z 4 rakietami 9M96E zademonstrowana na MAKS–99 na wyrzutni typu 5P85SE2 zestawu “Faworit”. Wykorzystanie rakiet 9M96E i 9M96E2 z zestawów S–300P, pozwala poszerzyć jego bojowe możliwości i powiększyć zapasy rakiet bez powiększenia liczby wyrzutni.

Pierwszy dywizjon S–400 “Triumf” przekazano wojsku w 2007 r., w ramach eksploatacji doświadczalno–bojowej. W dniach 12–13 lipca 2007 r. obsługi wojskowe przeprowadziły udane strzelania bojowe na poligonie w Aszułuku. Dyżury bojowe na S–400 “Triumf”, w ramach ostatniego etapu prób konstrukcyjnych i wojskowych, rozpoczęto 6 sierpnia 2007 r. w pobliżu miasta Elektrostal.

Drugi dywizjon S–400 “Triumf” przekazany został wojsku w drugiej połowie 2009 r. Kolejne pięć dywizjonów, planowano przyjąć na uzbrojenie w 2010r.

Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej deklarowało plany zakupu 23 dywizjonów S–400 “Triumf” z terminem realizacji kontraktu do 2015 r.

[ Do spisu treści ]

10. Wybrane dane taktyczno–techniczne PZR S–300P [3]

Tabela nr 1. Dane taktyczno–techniczne PZR S–300

Tabela nr 2. Dane taktyczno–techniczne RPN

Tabela nr 3. Dane taktyczno–techniczne rakiet PZR S–300

Tabela nr 4. Dane taktyczno–techiczne RSWP

[ Do spisu treści ]

11. S–300P w PWO Rosji i w innych krajach świata.

Według różnych źródeł, są to dane wysoce szacunkowe i nie do końca potwierdzone, około 3000 wyrzutni dywizjonów zestawu S–300P było rozwiniętych w różnych okręgach ZSSR. Po jego rozpadzie, zestawy zostały na uzbrojeniu Rosji, Białorusi i Ukrainy.

W 1989 roku trzy dywizjony S–300P znalazły się pierwszy raz poza granicami ZSRR, w grupie wojsk sowieckich w NRD.

Przed rozpadem ZSRR, rozpoczęto eksport zestawów S–300PMU–1 do Bułgarii, Czechosłowacji i NRD. Zestawy S–300P z NRD zwrócono Rosji po zjednoczeniu Niemiec.

W Polsce zdążono tylko przygotować stanowiska dla S–300P w 2. dr OP m. Dębina (Jasionka).

Z racji swych walorów bojowych i konkurencyjnej na rynkach światowych ceny, zestawami S–300P dysponują także: Algeria, Armenia, ChRL, Grecja, Indie, Iran, Kazachstan, Węgry i Wietnam.

USA i Izrael, w celu pozyskania technologii S–300P, stosowały różne metody. Oto dwa znane przykłady:

• W 1994 roku Białoruś, za 6 mln dolarów, sprzedała do USA kontener RPN pierwszej wersji S–300PT–1 (szkolny eksponat z uczelni z Mińska) i Ukraina sprzedała 18 rakiet w tym 8 x 5W55R, 8 x 5W55K i 2 x 5W55RUD;;
• W 1994 do Chorwacji trafiły dwie wyrzutnie S–300P, trochę rakiet w kontenerach i oprzyrządowanie technologiczne. Prawdopodobnie w zakup S–300P zamieszane były firmy z Izraela i to Izrael zatrzymał z tej dostawy środki radiolokacyjne S–300P do badań naukowych. Wyrzutnie S–300P w Chorwacji pokazano na paradzie wojskowej i zostały dalej jako “paradne”. W Chorwacji nie wykryto pracy środków radiolokacyjnych S“300P.

Zestawy S–300P, w przeciwieństwie do PZR S–75 i S–125, nie brały udziału w konfliktach zbrojnych. Swoje wysokie możliwości bojowe potwierdzały jednak podczas szkolnych i pokazowych strzelań poligonowych:

• Według relacji akademika B. Bunkina, po zakończeniu wojny w Zatoce Perskiej, zestawami S–300PMU przeprowadzono serię strzelań do rakiet balistycznych, podobnych do amerykańskich “Lans”. Wszystkie cele były zniszczone;
• Na pokazowych strzelaniach w Abu–Dabi 17 lutego 1993 r., podczas międzynarodowej wystawy wyposażenia zestawu S–300PMU1, zestrzelono szkolny cel;
• W końcu sierpnia 1995 roku na poligonie Kapustin Jar, dla przedstawicieli wojskowych 11 krajów, przeprowadzone pokazowe strzelania bojowe zestawu S–300PMU1 i pokaz techniki wojskowej PWO, włączając w to obiekty rozpoznania i wskazywania celów powietrznych systemu 83M6E i zestaw rakietowy w składzie RPN 3ON6E i trzech wyrzutni 5P85T z rakietami 48N6E. Podczas strzelań bojowych, w tym do tarczy powietrznej Ła–17M, rakiety balistycznej 8K14 (5S1Ju) startującej w odległości 70 km od zestawu i małogabarytowej balistycznej rakiety (tarcza powietrzna typu “Kaban” zaprojektowana na bazie rakiety meteorologicznej MR–10), wszystkie cele zostały zestrzelone.

Strzelania do celów naziemnych potwierdziły, że głowica bojowa (36000 odłamków) zdolna jest “pokryć” obszar ponad 120 tysięcy metrów kwadratowych.

[ Do spisu treści ]

Bibliografia:

• [1]   Sergiej Ganin, Władimir Korowin, Aleksander Karpenko, Rostisław Angielski. – “Systemy rakietowe Obrony Powietrznej Kraju” – Lotnictwo i Kosmonautyka. – Nr 12/2002 r. Moskwa;
• [2]   Sergiej Ganin, Władimir Korowin, Aleksander Karpenko, Rostisław Angielski. – “SYSTEM – S–300P” – Technika i uzbrojenie wczoraj, dziś i jutro. – Nr 7–12/2004 r. Moskwa.
• [3]   Wikipedia (RU) – S–300 – z dnia 27.03.2011r.
• [4]   Zdjęcia PZR S–300P Wikimedia Commons – z dnia 27.03.2011r.
   
• Korekta tekstu: ppłk rez. Ryszard Marek Sienkiewicz.