Przeciwlotniczy zestaw rakietowy
MIM-14 Nike-Hercules

Historia i podstawowe dane taktyczno-techniczne zestawu

MIM-14 Nike-Hercules - amerykański przeciwlotniczy zestaw rakietowy (PZR). Pierwszy na świecie PZR dalekiego zasięgu i pierwszy na świecie PZR z głowicą jądrową. Przyjęty na uzbrojenie US Army w 1958 roku w miejsce wcześniejszych PZR MIM-3 Nike-Ajax. Zestaw przeznaczony był do osłony dużych rejonów administracyjnych, politycznych, ekonomicznych i obiektów wojskowych.

Opracowanie następnej rakiety rodziny Nike zaczęła się w 1952 roku, kiedy zaczęto formować zestawy MIM-3 Nike Ajax. US Army chciała otrzymać rakietę o dużym zasięgu i pułapie. Oceniano, że samoloty bombowe przeciwnika mogą wykonać zadanie z odległości 80 km od celu.

Rakiety MIM-14 Nike-Hercules na wyrzutni startowej. Foto: Wikimedia Commons - US Army.
 

Jednocześnie rakieta miała w pełni wykorzystywać istniejącą infrastrukturę zestawów Nike-Ajax. Oficjalnie, program pod nazwą SAM-A-25 Nike B był rozpoczęty w 1953 roku. Podstawowym projektantem była firma Western Electric, za produkcję korpusów rakiet odpowiadał Douglas Aircraft Company. W ramach projektu modyfikacji, rakieta miała nazwę Nike I. Dnia 15 listopada 1956 roku oficjalnie zmieniono nazwę rakiety na Nike-Hercules (Nike - skrzydlata bogini zwycięstwa, Hercules - ubóstwiony heros mitologii rzymskiej).

Przez cały czas Nike-Hercules był przedmiotem długich i burzliwych dyskusji z powodu wątpliwości co do jego skuteczności zgłaszanych przez US Air Force forsujących PZR CIM-10 Bomarc, który ostatecznie okazał się, wg krytyków US Army, nieudany i sformowany w ograniczonym zakresie.

Pierwsze próby nowej rakiety przeprowadzono w 1955 roku. Pierwsze pomyślne przechwycenie bezpilotowego celu powietrznego przeprowadzono w 1956, ale po podjęciu decyzji o przeprojektowaniu rakiety na paliwo stałe, projekt opóźnił się i pierwsze seryjne rakiety wyprodukowano dopiero w 1958 roku.

Jeszcze podczas prac, zdecydowano o wyposażeniu rakiety w głowicę jądrową. Główną przyczyną była niska rozdzielczość radarów w tamtych czasach. Na dużych odległościach, grupa samolotów lecąca w zwartym ugrupowaniu rozpoznawana była przez radar jako jeden większy cel, lecąca rakieta mogła przelecieć między samolotami, nie robiąc im żadnej szkody. Problem udało się rozwiązać, wyposażając rakietę w głowicę jądrową, której zasięg rażenia przewyższał błąd naprowadzania rakiety na cel. Oprócz tego, głowica jądrowa zwiększała efektywność zestawu podczas zwalczania szybkich celów naddźwiękowych i obniżała efektywność rakietowych środków napadu nieprzyjaciela

[ Do spisu treści ]

MIM-14 Nike Herkules zapożyczył wiele elementów od poprzednika MIM-3 Nike-Ajax. W niniejszej notatce zostaną więc opisane tylko istotne zmiany w konstrukcji zestawu.

Wyrzutnia startowa rakiet MIM-14 Nike-Hercules. Foto: Wikimedia Commons - AlfvanBeem.
 

Początkowo zmodyfikowano silnik startowy Ajax lecz nie spełniał on oczekiwań co do masy i uzyskiwanych prędkości. Proponowany silnik startowy przez Redstone Arsenal T48E3 posiadał większą średnicę i długość, co wymagałoby przeprojektowanie strzał wyrzutni rakiet MIM-3 Nike-Ajax. Ostatecznie silnik startowy Nike-Hercules na paliwo stałe zmodyfikowano łącząc w jeden pakiet cztery silniki na paliwo stałe M5E1 Nike i nazwano Hercules M42.

W pierwotnej wersji, silnik marszowy rakiety miał być rodem z Nike-Ajax. Jednak, podczas testów, prowadzonych w 1955, stwierdzono, że silnik na paliwo ciekłe nie jest optymalnym rozwiązaniem i powinien być zamieniony na silnik na paliwo stałe. Silniki na paliwo ciekłe sprawiały wiele problemów eksploatacyjnych, wymagały szczególnej ostrożności w procesie eksploatacji rakiet. Tankowanie i zlewanie paliw z rakiet wykonywano w specjalnych strefach, chronionych obwałowaniami od pozostałych elementów infrastruktury dywizjonów. W seryjnych rakietach stosowano silnik Thiokol M30.

Wprowadzone zmiany w konstrukcji silnika startowego i silnika marszowego zaowocowały skutecznym zasięgiem rakiet do 140 km.

Zrezygnowano także z koncepcji zastosowania, na wzór Ajax, trzech głowic bojowych i zamieniono je na jedną odłamkowo-burzącą T45. Jednocześnie, miniaturyzacja ładunków atomowych pozwoliła wyposażyć rakietę w głowicę jądrową. W charakterze głowicy jądrowej stosowano W-61, o mocy od 2 do 40 kiloton. Detonacja głowicy jądrowej w powietrzu mogła zniszczyć latający aparat w zasięgu kilku setek metrów od epicentrum, pozwalało to efektywnie razić nawet stosunkowo złożone, małogabarytowe cele w rodzajów naddźwiękowych rakiet skrzydlatych.

Schemat działania PZR MIM-14 Nike-Hercules.
 

W miarę rozwoju system podlegał szeregu modyfikacji. Pierwotnie, MIM-14 Nike-Hercules, jak zakładał projekt, używał infrastrukturę Ajax. Podczas opracowania, zdecydowano się jednak powiększyć możliwości systemu. Modernizacja pod kryptonimem Improved Hercules obejmowała nowy radar wykrywania celów HPAR (High-Power Acquisition Radar) i modernizację radarów śledzenia za celem TTR (Target Tracking Radar) i Missile Tracking Radar (MTR), nadając im zwiększoną odporność na zakłócenia i możliwość śledzenia szybkich celów. Dodatkowo zainstalowano radar Target Ranging Radar (TRR), umożliwiający stałe określenie odległości do celu i wydający dodatkowe dane do komputera wyliczającego komendy naprowadzania rakiet.

Zwalczanie celów naziemnych: Dzięki posiadaniu głowicy jądrowej i znacznej odległości działania, systemem Nike-Hercules można było niszczyć cele naziemne. W tym przypadku do komputera wypracowującego komendy kierowania rakietą wprowadzano współrzędne celu naziemnego. Używając radaru MTR, automatyka kierowała rakietę do punktu obliczeniowego nad celem, następnie kierowała w kierunku ziemi. W momencie osiągnięcia wstępnie zaplanowanej wysokości detonacji głowicy, zapalnik barometryczny aktywował głowicę bojową. Dla konwencyjnej głowicy bojowej był stosowany zapalnik uderzeniowy.

Schemat działania PZR MIM-14 Nike-Hercules podczas zwalczania celów naziemnych.
 

Z powodu małej mobilności komponentów systemu, zwalczanie celów naziemnych mogła być stosowana głównie do obrony strategicznych pozycji przed nacierającym przeciwnikiem. Jednocześnie, wysoka dokładność i zasięg rakiety (odległość lotu rakiety po torze balistycznym był ograniczony tylko możliwościami radaru MTR) czynił ją dosyć niebezpieczną bronią.

Zwalczanie rakiet balistycznych: Potencjalnie Nike-Hercules posiadał możliwość przechwytywania szybkich wysokolecących celów w tym i celów balistycznych w rodzajów rakiet operacyjno-taktycznych lub głowic bojowych rakiet balistycznych, co stawiało go w pierwszym szeregu zestawów, który posiadał możliwości przeciwrakietowe. Przechwycenie realizowano detonując głowicę jądrową Nike-Hercules w pobliża nieprzyjacielskiej rakiety.

Jednakże, system nie był zdolny do konfrontacji z rakietami balistycznymi z powodu dużej ich prędkości, przewyższającej czas reakcji systemu na otwarcie ognia. Dla zabezpieczenia możliwości przechwytywania rakiet balistycznych, zmodernizowano anteny radaru TTR i zwiększono szybkość pracy komputerów z 30 sekund na wypracowanie decyzji na otwarcie ognia do 0,2 sekundy.

W 1960, w ramach systemu Improved Hercules dokonano pierwszego pomyślnego przechwycenie, za pomocą głowicy jądrowej, taktyczno-operacyjnej rakiety balistycznej MGM-5 Corporal.

Opracowano kilka modyfikacji systemu Herkules, takie jak wersja mobilna (przetestowana w White Sands 1 października 1961 roku) czy antybalistyczna (LIM-49 Nike-Zeus). Nie wdrożono ich jednak do produkcji seryjnej.

Prowadzono także, od marca do grudnia 1962, prace zmierzające do montażu radiolokacyjnej stacji wstępnego poszukiwania HIPAR na jednej platformie. Nie były one jednak skuteczne i 18 grudnia 1962 koncepcja została porzucona. Zdecydowano się na zastosowanie konwencjonalnych ciężarówek M52 i zmodyfikowanych naczep. Ostatecznie do transportu HIPAR używano sześć naczep: cztery do transportu sprzętu elektronicznego, jedną do anteny i jedną do generatorów. Firma General Electric zaprezentowała prototyp 11 lutego 1964 jako HIPAR Mobile / MPQ-43, stał się on częścią standardowego Nike-Hercules w sierpniu 1966 r. Wersja ta była operacyjnie wdrażana w Europie od 12 kwietnia 1967 r.

Od lewej: Radiolokacyjna stacja wstępnego poszukiwania LOPAR, radar systemu śledzenia i naprowadzania rakiet (MTR), radar śledzenia celu w azymucie i elewacji (TTR) i radar śledzenia celu w odległości (TRR). Foto: Wikimedia Commons - Butch.
 

Mobilna wyrzutnia startowa MIM-14 Nike-Hercules oparta na pojeździe M520 Goer. Foto: Wikimedia Commons - US Army.
 

Start LIM-49 Nike-Zeus - wersja antybalistyczna Nike. Foto: Wikimedia Commons - US Army.
 

[ Do spisu treści ]

Od 1958 roku, rakiety MIM-14 Nike-Hercules formowano w ramach wymiany na stanowiskach MIM-3 Nike Ajax. Razem w OPL USA do 1964 sformowano 174 dywizjony z nowymi rakietami, co pozwoliła zapewnić wszystkim podstawowym ośrodkom przemysłowym efektywną osłonę przeciwlotniczą i ograniczoną osłonę przeciwrakietową. Wszystkie sformowane w USA PZR MIM-14 Nike-Hercules miały głowice jądrowe.

Strefa kierowania ogniem Nike-Hercules (stacje radiolokacyjne i komputer wyliczający komendy naprowadzania rakiet. Duża biała kopuła zawiera stację wstępnego poszukiwania HIPAR. Na sześciokątnych wieżach znajdują się radary (od lewej): systemu śledzenia celu w azymucie i elewacji (TTR), obok systemu śledzenia celu w odległości (TRR), w centrum, w kolorze ciemnej zieleni, stacja LOPAR i z prawej strony radar systemu śledzenia i naprowadzania rakiet (MTR). Foto: Wikimedia Commons - US Army.
 

Strefa startowa w kontynentalnej części USA. Na wysokości trzeciej wyrzutni od lewe, widoczna platforma hydrauliczna wynosząca magazynowane w podziemnym schronie rakiety. Foto: Wikimedia Commons - US Army.
 

Oprócz USA, PZR MIM-14 Nike-Hercules sformowano jeszcze w 11 krajach Europy i Azji (Belgia, Dania, Grecja, Holandia, Japonia, Niemcy, Norwegia, Południowa Korea, Tajwan, Turcja i Włochy), także w amerykańskich bazach wojskowych w Europie. W Japonii, rakieta była produkowana na licencji jako Nike J. W Południowej Korei, na bazie rakiet Nike-Hercules, zaprojektowano pierwszą rakietę balistyczną Hjunmoo.

Typowe stanowisko startowe Nike-Hercules w Europie. Rakiety w gotowości do startu. Po lewej stronie widoczny magazyn rakiet, po prawej stronie schron generatorów zasilania w energię elektryczną. Foto: Wikimedia Commons - August Freimuth.
 

Produkcję rakiet (około 25000 szt.) zakończono w 1964 roku. Od 1969 roku, rakiety zaczęto stopniowo wycofywać z uzbrojenia. Początkowo, U.S. Army planowała zamienić je nowymi PZR MIM-104 Patriot, ale z wielu powodów plan ten nie został zrealizowany. W USA, w 1974 roku, został zdjęty z dyżuru bojowego ostatni PZR MIM-14 Nike-Hercules. W Europie PZR MIM-14 Nike-Hercules pełniły służbę do 80. lat XX wieku.

Po wprowadzeniu na uzbrojenie PZR MIM-14 Nike-Hercules był najbardziej doskonałym z istniejących i efektywnym stacjonarnym zestawem przeznaczonym do obrony obiektowej i pozostawał nim do czasu pojawienia się, w 1966 roku, radzieckiego PZR S-200. Duży zasięg rażenia i dysponowanie głowicą jądrową pozwalało razić ówczesne środki napadu powietrznego, włączając w to głowice rakiet balistycznych.

Jednocześnie, zestaw posiadał ten sam mankament co MIM-3 Nike-Ajax - bardzo małą mobilność i niedostateczne możliwości zwalczania celów niskolecących.

Bibliografia:

• W. Aszkierow i inni - “Wojska Obrony Powietrznej Kraju” - Wydawnictwo MON - Warszawa 1962;
• MIM-14 Nike-Hercules - Wikipedia (en) i Wikipedia (ru);
• Zdjęcia MIM-14 Nike-Hercules - Wikimedia Commons.