Przeciwlotniczy zestaw rakietowy średniego zasięgu
MIM-23 Hawk

Historia i podstawowe dane taktyczno-techniczne zestawu

W 1952 roku Armia USA zaczęła przeprowadzać badania, w celu uzyskania odpowiedzi jakie są możliwości stworzenia przeciwlotniczego zestawu rakietowego (PZR) średniego zasięgu z rakietą kierowaną, stosującą półaktywną metodę naprowadzenia.

System otrzymał oznaczenie SAM-A-18 Hawk (ang. Homing All the Way Killer). W lipcu 1954 roku podpisano kontrakty z firmą Northrop na produkcję wyrzutni startowych, stacji radiolokacyjnych i systemów kierowania ogniom, a także z amerykańską firmą Raytheon na produkcję rakiet dla nowego zestawu. Był to jeden z pierwszych PZR zdolny zwalczać cele niskolecące.

Pierwszy eksperymentalny start rakiety XSAM-A-18 wykonano w czerwcu 1956 roku. Pierwsze egzemplarze rakiet posiadały niedopracowany silnik Aerojet M22E7 na paliwo stałe, problemy ustały po zastosowaniu dopracowanego silnika Aerojet M22E8.

Kompleksowe próby zestawu wykonano w 1957 roku ( w lipcu zmieniono nazwę rakiety na M3 i XM3E1). W trakcie tych prób zademonstrowano możliwość niszczenia celów powietrznych na wysokościach poniżej 30 metrów.

W 1959 roku zaczęła się seryjna produkcja zestawu, a w czerwcu tego roku była sformowana pierwsza jednostka US Army uzbrojona w PZR MIM-23 Hawk.

Zestaw posiadał jeden kanał celowania. Według danych katalogu Jane's prawdopodobieństwo zniszczenia celu jedną rakietą wynosiło 0,56 (56 %), po modernizacji do I-Hawk wskaźnik ten wynosił 0,85 (85 %).

Zestaw wielokrotnie modernizowano, co nie pozwalało mu stać się przestarzałym i utrzymywany był w gotowości do działań w zmieniających się wymaganiach ówczesnego pola walki.

Wysoka złożoność systemów i niski stopień sprawności elektroniki opartej na lampach, powodował, że czas bezawaryjnej pracy stacji radiolokacyjnych wczesnych wersji zestawu Hawk wynosił około 43 godzin. W zmodernizowanym zestawie I-Hawk (od ang . Improved Hawk) ten parametr wynosił do 130-170 godzin. Późniejsze modernizacje stacji radiolokacyjnych zestawu zapewniały 300-400 godzin bezawaryjnej pracy.

Początkowo dalsza granica strefy ognia wynosiła 25 km, górna granica strefy ognia 13,7 km. Po modernizacji, dalsza granica strefy ognia wynosiła 40 km, górna 17,7 km i dolna granica strefy ognia 30-60 metrów.

Rakiety zestawu MIM-23 Hawk produkowano także za granicami USA: w Zachodniej Europie, Japonii i Iranie. W sumie, włączając w to produkcje licencyjne w innych krajach, wyprodukowano ponad 40 tysiące rakiet MIM-23 Hawk.

Rakieta przeciwlotnicza.

Rakieta zestawu Hawk ma cylindryczny korpus i cztery skrzydła w formie delty, rozpoczynające się od środka korpusu do ogona rakiety, zakończone sterolotkami. Korpus rakiety zbudowany był z sześciu przedziałów:

• przedział nr 1 - antena i aparatura głowicy samonaprowadzającej;
• przedział nr 2 - aparatura pokładowa (autopilot, blok radiokierowania i itp.);
• przedział nr 3 - głowica bojowa;
• przedział nr 4 - silnik rakietowy na paliwo stałe (dwa wkłady paliwa stałego, pierwszy pełnił rolę silnika startowego, drugi silnika marszowego);
• przedział nr 5 - serwomechanizmy sterolotek (służyły do stabilizacji rakiety w osi podłużnej i jako stery podczas naprowadzania na cel);
• przedział nr 6 - owiewka dyszy silnika rakietowego.

Od przedziału nr 2 do przedziału nr 6, na bocznych burtach rakiety, mieściły się dwie owiewki kryjące instalację komutacyjną łączącą w całość podzespoły rakiety.

Rakieta PZR MIM-23 Hawk.
 

Na wyrzutnie startową M-192 ładowano jednocześnie trzy rakiety za pomocą ciągnika transportowo-załadowczego M-501. Kontenery transportowe rakiet M-390 (12 sztuk w baterii) pozwalały na transport 36 rakiet.

Wyrzutnia M-727. Muzeum Heyl ha-Avir, Hatzerim, Izrael - 2006 r. - Wikimedia Commons - Bukvoed.
 

Rakiety były transportowane na holowanych przez ciągniki wyrzutniach M-192. W 1967 roku, US Army testowała samojezdny system Hawk (SP-HAWK), który miał zamontowane wyrzutnie na pojazdach gąsienicowych M-727 (zmodyfikowane transportery M-548). Pierwsze baterie Hawk zostały wyposażone w SP-HAWK w 1969 roku.

Rakiety, w zależności od przeznaczenia i rodzaju modernizacji miały oznaczenia:

• TTX MIM-23A - rakieta posiadała głowicę bojową o wadze 54 kg, po eksplozji wytwarzała 4000 odłamków o wadze 8 gram, rozchodzących się od jądra głowicy z prędkością 2000 m/s i kącie rozlotu odłamków 18 stopni.
• TTX MIM-23B … M - rakiety posiadały głowicę bojowe o wadze 74 kg, po eksplozji wytwarzały 14000 odłamków o wadze 2 gram, kąt rozlotu odłamków wynosił 70 stopni. Zapalnik niekontaktowy inicjowany radiozapalnikiem i kontaktowy.
• MTM-23B - rakieta przeznaczona była do szkolenia obsług.
• XMEM-23B - rakieta przeznaczona była do badań telemetrycznych.

W latach 70. XX wieku amerykańska agencja kosmiczna NASA używało specjalnie zmodyfikowanych rakiet typu Hawk (Nike-Hawk) do badań geofizycznych.

Początkowo zestaw był opracowywany do niszczenia samolotów, później także do przechwytywania rakiet w locie. Tym nie mniej, w 1994 roku w US Army zestaw został zastąpiony przez PZR MIM-104 Patriot. Ostatecznie eksploatację zestawu w USA zakończono w 2002 roku, po tym jak amerykański korpus piechoty morskiej zamienił go na przenośne PZR z rakietami samonaprowadzającymi się na podczerwień FIM-92 Stinger.

Skład baterii PZR MIM-23 Hawk.

Na pierwszym planie PAR - radiolokacyjna stacja wstępnego poszukiwania (RSWP) do wykrywania celów lecących na średnich i dużych wysokościach, dalej CWAR - dopplerowska RSWP do wykrywania celów niskolecących.
Centralny Poligon SP m. Ustka 24-28.05.1999 r.[1].
 

Pierwotnie w skład baterii PZR MIM-23 Hawk wchodziły następujące środki:

• 1 × PAR (Pulse Acquisition Radar) - radiolokacyjna stacja wstępnego poszukiwania (RSWP) do wykrywania celów lecących na średnich i dużych wysokościach;
• 1 × CWAR (Continuous Wave Acquisition Radar) - dopplerowska RSWP do wykrywania celów niskolecących;
• 2 × HPIR (High Power Illuminator doppler Radar) - dopplerowska stacja radiolokacyjna do śledzenia i podświetlania celów i naprowadzania rakiet;
• 1 × ROR (Range Only Radar) - odległościomierz impulsowy (wykorzystywany, kiedy pozostałe środki były zakłócane albo niesprawne);
• 1 × ICC (Information Coordination Central) - centralny punkt informacji i koordynacji;
• 1 × BCC (Battery Control) - stanowisko dowodzenia baterii;
• 1 × AFCC (Assault Fire Command Console) - przenośną konsola zdalnego dowodzenia jedną sekcją ogniową baterii. Skład sekcji ogniowej: 1 x CWAR, 1 x HPI i 3 wyrzutnie startowe (razem 9 rakiet);
• 1 × PCP (Platoon Command Post) - stanowisko dowodzenia plutonu;
• 2 × LCS (Launcher Section Controls) - stanowisko kierowania sekcją startową;
• 6 × M-192 - wyrzutnia rakiet (razem 18 rakiet);
• 6 × SEA - generatory 56 kW (400 Hz) każdy;
• 12 × M-390 - kontenery transportowe na 36 rakiet;
• 3 × M-501 - ciągniki transportowo-załadowcze rakiet;
• 1 × AN/MSM-43 - stacja kontrolno-pomiarowa rakiet.

HPIR - dopplerowska stacja radiolokacyjna do śledzenia i podświetlania celów i naprowadzania rakiet.
Centralny Poligon SP m. Ustka 24-28.05.1999 r.[1].
 

M-192 - Wyrzutnia rakiet PZR MIM-23 Hawk.
Centralny Poligon SP m. Ustka 24-28.05.1999 r.[1].
 

M-501 - ciągnik transportowo-załadowczy rakiet.
Centralny Poligon SP m. Ustka 24-28.05.1999 r.[1].
 

BCC - stanowisko dowodzenia baterii MIM-23 Hawk.
Centralny Poligon SP m. Ustka 24-28.05.1999 r.[1].
 

Ogólny schemat funkcjonowania MIM-23 Hawk wyglądał następująco:

Ogólny schemat funkcjonowania MIM-23 Hawk.
 

• radiolokacyjne stacje wstępnego poszukiwania PAR lub CWAR wykrywały cel (lub informacja radiolokacyjna o celu przychodziła z zewnętrznego źródła) i zostawał zobrazowana na stanowisku dowódcy baterii (BCC);
   
• ze stanowiska dowodzenia informacja o celu przekazywana była do stacja radiolokacyjnej śledzenia i podświetlania celów i naprowadzania rakiet (HPI). Stacja po przechwyceniu celu podświetlała go i wypracowywała wstępne parametry do startu rakiet;
   
• po starcie rakiety, na pierwszym jej etapie lotu, stacja HIP wysyłała na pokład rakiety komendy kierowania. Po przechwyceniu celu przez głowicę samonaprowadzającą rakiety, dalsze naprowadzanie rakiety na cel odbywało się na podstawie komend wypracowanych przez głowicę samonaprowadzającą. Stacja HIP kontynuowała podświetlanie celu do momentu zadziałania radiozapalnika.
   

[ Do spisu treści ]

Modernizacja “Improved Hawk” (I-Hawk) - 1964 r.

I-Hawk istotnie zwiększył możliwość bojowego, w stosunku do pierwotnej wersji Hawk, w zakresie zwalczania celów niskolecących i przechwytywania ich na tle odbić od przedmiotów terenowych. Modernizację zaczęto przeprowadzać w 1964 r. Główne zmiany w zestawie dotyczyły:

• wprowadzenia cyfrowych układów obróbki danych o celach, gwarantujących ich właściwe identyfikowanie i stabilne śledzenie;
• modernizacji rakiety do wersji MIM-23B z większą głowicą bojową, zmniejszonym silnikiem rakietowym typu M112 o zwiększonej sile ciągu i ulepszoną głowicą samonaprowadzania;
• modernizacji radiolokacyjnej stacji wstępnego poszukiwania PAR i CWAR, stacji śledzenia i podświetlania celu i śledzenia rakiety HPI i odległościomierza ROR.

Zmodernizowany system przyjęto na uzbrojenie w 1972 roku, pierwsze zestawy osiągnęły gotowość operacyjną w październiku. Modernizacja wszystkich zestawów USA trwała do 1978 roku.

Modernizacja “Product Improvement Plan” (Hawk PIP) - 1973 r.

W 1973 roku US Army opracowała obszerny wieloetapowy plan dalszej modernizacji PZR I-Hawk, tak zwany Hawk PIP (ang . Product Improvement Plan). Podstawowym celem modernizacji były naziemne środki zestawu.

Faza I dotyczyła modernizacji RSWP CWAR i PAR, zakończona próbami poligonowymi w 1979 i 1981 roku:

• zamieniono RSWP CWAR na zmodernizowaną RSWP ON/MPQ-55 Improved CWAR (ICWAR);
• zamieniono RSWP PAR ON/MPQ-50 na zmodernizowaną Improved PAR (IPAR) uzupełnioną o cyfrową selekcję celów ruchomych MTI (ang. Moving Target Indicator).

Faza II dotyczyła modernizacji stacji śledzenia i podświetlania celów i naprowadzania rakiet AN/MPQ-46 HPI do wersji AN/MPQ-57. Modernizację realizowano od 1978 roku do prób poligonowych w latach 1983-1986:

• zamieniono część bloków, wykorzystując do ich budowy, bardziej niezawodne elementy;
• dodana blok telewizyjnego śledzenia celów TAS (ang. Tracking Adjunct System). TAS, posiadający oznaczenie OD 179/TVY, pozwalał na efektywniejszą pracę bojową w warunkach zastosowania przez przeciwnika aktywnych środków walki radioelektronicznej.

Faza III realizowana w latach 1983-1989:

• dokonano ogólnej poprawy zestawu przez zastosowanie nowych układów obliczeniowych;
• wymieniono RSWP na CWAR ON/MPQ-62 i stację śledzenia i podświetlania celu i naprowadzania rakiet AN/MPQ-61 HPI z nowym systemem jednoczesnego zwalczania celów niskolecących LASHE (ang. Low-Altitude Simultaneous Hawk Engagement). System LASHE pozwolił na zwalczanie zmasowanych nalotów i jednocześnie przechwytywać część niskolecących celów;
• usunięto ze składu zestawu odległościomierz ROR.

Po trzecim etapie modernizacji w skład baterii PZR I-Hawk Faza III wchodziły następujące środki:

• 1 × PAR (Pulse Acquisition Radar) - radiolokacyjna stacja wstępnego poszukiwania (RSWP) do wykrywania celów lecących na średnich i dużych wysokościach;
• 1 × CWAR (Continuous Wave Acquisition Radar) - dopplerowska RSWP do wykrywania celów niskolecących;
• 2 × HPIR (High Power Illuminator doppler Radar) - dopplerowska stacja radiolokacyjna do śledzenia i podświetlania celów i naprowadzania rakiet;
• 1 × FDC (Fire Distributuon Center) - mobilne stanowisko kierowania ogniem;
• 1 × IFF - nadajnik/odbiornik systemu określania “swój-obcy”;
• 6 × DLN (Digital Launchers) - wyrzutnia z cyfrowym modułem przeliczającym (razem 18 rakiet);
• 6 × MEP-816 generatory 60 kW (400 Hz) każdy;
• 12 × M-390 - kontenery transportowe na 36 rakiet;
• 3 × M-501 - ciągniki transportowo-załadowcze rakiet;
• 1 × AN/MSM-43 - stacja kontrolno-pomiarowa rakiet.

Modernizacja rakiet Hawk.

Program poprawy jakości rakiet Hawk MRR (ang. Hawk Missile Restore Reliability) realizowano w latach 1982-1984:

• rakiety MIM-23C i MIM-23E zmodernizowane wg programu Hawk ECCM, który był skierowany na wyposażenie modernizowanego PZR I-Hawk w środki przeciwdziałania radioelektronicznego. Prawdopodobnie, w związku z wprowadzeniem na uzbrojenie radzieckich zasobników walki elektronicznej typu SPS-141 Sireń w które wyposażone były Su-22 biorące udział w wojnie Iran - Irak;
• rakiety MIM-23G (LCE) pozwalały na zwalczanie celów niskolecących w warunkach silnych zakłóceń radioelektronicznych. Rakiety weszły na uzbrojenie US Army w 1990 roku;
• rakiety Hawk ILM (ang. Improved Lethality Modification) pozwalały na efektywniejsze zwalczanie rakiet balistycznych dzięki zastosowaniu nowej głowicy bojowej. Głowica generował mniej odłamków lecz o większej masie - 35 g. Odłamki były, wg masy, porównywalne z kulą kalibru 12,7 mm.

Podwyższenie mobilności PZR MIM-23 Hawk - od początku 1995 roku do września 1996 roku.

Po doświadczeniach, z Wojny w Zatoce w 1990 roku przyjęto programu podwyższenia mobilności i żywotności zestawu. Celem programu było zmniejszenie ilości obsługujących baterię środków:

• część elektroniki zastąpiono przenośnymi komputerami;
• zmodernizowane wyrzutnie pozwoliły przewozić rakiety bezpośrednio na nich;
• wprowadzono systemu przyspieszający wzajemne dowiązania topograficzne środków baterii i orientowania ich na przedmioty terenowe;
• wymieniono kable łączące środki baterii na bardziej lekkie i bardziej wygodne w eksploatacji. Pozwalały one zwiększyć odległość między środkami baterii z 110 m do 2 km.

Modernizacje były wykonywane na zamówienie korpusu piechoty morskiej USA.

Faza IV (nie zakończona). Po zdjęcie zestawu z uzbrojenia armii amerykańskiej (1994 r.) i piechoty morskiej (2002 r.) program modernizacji został zakończony na Fazie IV. Cele etapu były formułowane następująco:

• podwyższenie mobilności RSWP CWAR do lepszego wykrywania celów bezpilotowych o małej skutecznej powierzchni odbicia;
• wprowadzenie w skład zestawu imitatorów źródeł promieniowania w celu przeciwdziałania atakom rakiet przeciwradiolokacyjnych;
• ulepszenie silnika rakietowego;
• modernizacja elektronowo-optycznego systemu wykrywania i śledzenia celów;
• modernizacja systemu dowodzenia i kontroli;
• modernizację związane z zastosowaniem zestawu do zwalczania taktycznych rakiet balistycznych.

Hawk XXI (Hawk-21)

PZR Hawk-21 to najbardziej udoskonalony i bardziej kompaktowy zestaw zmodernizowany według programu Hawk PIP-3. W zestawie Hawk-21:

• zamieniono RSWP PAR i CWAR na nowoczesną trójwspółrzędną (azymut, odległość, wysokość) RSWP MPQ-64 Sentinel. Stacja może śledzić do 60 celów jednocześnie w odległości do 75 km. Zakres pracy anteny w kącie elewacji wynosi od - 10 do + 55 stopni, prędkość obrotu anteny 30 obr/min;

RSWP MPQ-64 Sentinel PZR MIM-23 Hawk. Foto: Wikimedia Commons - US Army.
 

• norweska firma Kongsberg opracowała nowoczesne mobilne stanowisko kierowania ogniem FDC (ang. Fire Distribution Center), które jest także na uzbrojeniu w norweskim PZR NASAMS;
• zmodernizowana rakieta (MIM-23K) miała nową głowicę bojową o większym zasięgu i pozwalająca efektywnie zwalczać taktyczne rakiety balistyczne małego zasięgu;
• nowa stacja MPQ-61 HIPIR umożliwiła PZR Hawk-21 dookrężną osłonę bronionego obiektu, w tym przed środkami napadu powietrznego na małych wysokościach, gwarantując nieprzerwane podświetlanie celu dla rakiet MIM-23K.

[ Do spisu treści ]

Chociaż USA nigdy nie wykorzystywały MIM-23 Hawk w konfliktach zbrojnych, inne kraje z powodzeniem stosowały zestaw w walkach z przeciwnikiem powietrznym.

Pierwszy raz użyto bojowo PZR MIM-23 Hawk 5 czerwca 1967 roku, wtedy to izraelska obsługa przez pomyłkę zestrzeliła swój uszkodzony myśliwiec Huragan, który spadł niedaleko centrum jądrowego w rejonie miasta Dimona.

W Izraelu w latach 1969-1970 za pomocą PZR MIM-23 Hawk zestrzelono 25 egipskich samolotów (według innych danych od 8 do 12 samolotów).

Izrael używał PZR MIM-23 Hawk w wojnie Październikowej w 1973 roku. Dla przeciwdziałania, do Syrii i Egiptu, ZSSR dostarczył samoloty przeciwdziałania radioelektronicznego AN-12PP, a także dwa stanowiska Smalta. Na syryjskim froncie, na skutku pracy Smalty, izraelscy przeciwlotnicy wystrzelili 57 rakiet Hawk i nie osiągnęli ani jednego trafiania. W okresie trwania wojny za pomocą PZR MIM-23 Hawk zestrzelono 17 arabskich samolotów.

Będącymi na uzbrojeniu Iranu PZR MIM-23 Hawk, podczas wojny z Irakiem, w trakcie jednego dnia 12 lutego 1986 roku, w okręgu al-Fao, zestrzelono 9 irackich samolotów, wśród nich Su-22 i Mig-23. Znany jest przypadek zestrzelenia MIM-23 Hawk irackiego bombowca dalekiego zasięgu Tu-16. W okresie trwania wojny PZR MIM-23 Hawk zestrzeliły około 40 irackich samolotów. W czasie wojny trwały tajne dostawy rakiet MIM-23 Hawk z USA, naruszając embargo, co doprowadziło do politycznego skandalu w amerykańskim rządzie. Na skutku błędów przeciwlotników, irańskie PZR zestrzeliły jeden własny F-5 Tiger, dwa własne F-14 Tomcat i uszkodziły jeden F-14 Tomcat, dwaj lotnicy z F-14 zginęli. Oprócz tego, jeden irański F-5 Tiger zestrzelony został przez kuwejcki PZR MIM-23 Hawk.

W Czadzie w 1987 roku za pomocą PZR MIM-23 Hawk zestrzelono naddźwiękowy bombowiec Tu-22 Sił Powietrznych Libii.

Podczas nieudanej obrony Kuwejtu przed iracką armią w 1990 roku, według kuwejckich danych, za pomocą PZR MIM 23 Hawk zestrzelono 23 irackie samoloty. Ale nie wszystkie irackie straty znalazły potwierdzenie. Obsługa PZR MIM-23 Hawk na wyspie Bubijan, dowodzona przez amerykańskich instruktorów, według kuwejckich danych, zestrzeliła 14 samolotów i śmigłowców, z czego potwierdzono zestrzelenie tylko dwóch samolotów. W nalocie odwetowym, iracki Su-22 wyeliminował PZR MIM-23 Hawk rakietą Ch-25. Później iracki oddział specjalny zdobył baterię. W sumie 4-5 baterie PZR MIM-23 Hawk zostały zdobyte przez Irakijczyków.

Wersja podstawowa: Algieria, Bahrajn, Belgia, Dania, Egipt, Francja, Grecja, Hiszpania, Indonezja, Iran, Izrael, Japonia, Jordania, Korea, Kuwejt, Południowa Korea, Niderlandy, Niemcy, Norwegia, Saudyjska Arabia, Singapur, Szwecja, Tajwan, Turcja, USA, Włochy, Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Po pierwszej i drugiej fazie modernizacji: Belgia, Dania, Francja, Grecja, Indonezja, Niemcy, Niderlandy, USA, Włochy.

Po trzeciej fazie modernizacji: Albania, Algieria, Arabia Saudyjska, Egipt, Francja, Grecja, Hiszpania, Izrael, Jordania, Korpus piechoty morskiej USA , Niderlandy, Niemcy, Singapur, Szwecja, Tajwan, Włochy, Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Hawk-21: Południowa Korea, Maroko, Rumunia, Turcja.

[ Do spisu treści ]

Bibliografia:

• W. Aszkierow i inni - “Wojska Obrony Powietrznej Kraju” - Wydawnictwo MON - Warszawa 1962;
• MIM-23 Hawk - Wikipedia (en), Wikipedia (ru) i Wikipedia (pl);
• Zdjęcia MIM-23 Hawk - Wikimedia Commons.

[1] Zdjęcia wykonane przez Zbigniewa Rajmanna podczas trwania ćwiczenia OCELOT-99 w dniach 24-28.05.1999 roku, między innymi, na poligonie w Ustce.

W ćwiczeniu brały udział, między innymi, wydzielone siły 31. Grupy Rakietowej (niem.: 31 Flugabwehrraketengruppe) wyposażone w PZR MIM-23 Hawk. 31. Grupa Rakietowa z 1. Skrzydła Rakietowej Obrony Powietrznej powstała w 1958 roku w Rheine. W jej skład wchodzi dowództwo, sztab, cztery pododdziały bojowe, logistyka i pododdział medyczny. W latach 1993-1995 31. GR została przeniesiona w okolice Rostoku do miejscowości Sanitz i Prangendorf.