płk w st. spocz. mgr inż. Zbigniew PrzęzakBraniewo, 15 kwietnia 2015 r. Data ostatniej aktualizacji: 15.04.2015 r.
Przeciwlotniczy Zestaw Rakietowy CIM-10 BomarcHistoria i podstawowe dane taktyczno-techniczne zestawu Czy jest obecnie przeciwlotniczy zestaw rakietowy (PZR) o zasięgu do 800 km? Raczej nie. Taki PZR już był na uzbrojeniu USAF (Sił Powietrznych USA) w latach... 1959-1972. Był to PZR CIM-10 Bomarc. Założenia projektu CIM-10 Bomarc zakładały dążenie do maksymalnego wykorzystania już istniejących
komponentów systemu obrony powietrznej i kosmicznej NORAD. Przewidywano, że PZR CIM-10 Bomarc
powinien być zintegrowany z istniejącymi stacjami radiolokacyjnymi wczesnego wykrywania, wchodzącymi
w skład NORAD i półautomatycznym systemem dowodzenia aktywnymi środkami obrony powietrznej SAGE. North American Aerospace Defense Command (NORAD) - Dowództwo Obrony Północnoamerykańskiej Przestrzeni Powietrznej i Kosmicznej istnieje od 12 maja 1958 r. na mocy amerykańsko-kanadyjskiego międzyrządowej umowy. Głównym celem NORAD jest:
Od 28 lipca 2006 r. dowództwo NORAD znajduje się w Peterson Air Force Base, a najbliższe stanowisko kontroli i dowodzenia jest w Cheyenne Mountain Air Station (CMAS). Budowa CMAS rozpoczęła się w maju 1961 roku i trwała do 1964 roku. CMAS przyjęto na uzbrojenie 6 lutego 1966 roku i 20 kwietnia 1966 roku zostało obsadzone przez dowództwo NORAD. W górze Cheyenne znajduje się także centrum dowodzenia amerykańskiego globalnego systemu obrony antyrakietowej. [ Do spisu treści ] Semi-Automatic Ground Environment (SAGE) - półautomatyczny system dowodzenia aktywnymi środkami walki obrony powietrznej USA został oparty na pierwszej w dziejach wojskowej sieci komputerowej. System oddany do eksploatacji w lipcu 1958 roku w McGuire Air Force Base, był tworzony od roku 1952 przez IBM we współpracy z Instytutem Technologicznym w Massachusetts. System SAGE realizował:
System SAGE obejmował całą obronę powietrzną kontynentalnej części USA, podzielonej na trzy strefy obrony, z których każda składała się z sektorów. W skład sektorów wchodziły podsektory.
Centrum systemu automatycznego dowodzenia każdego sektora i podsektora był wyspecjalizowany komputer IBM AN/FSQ-7 (Army-Navy Fixed Special eQuipment). Każdy komputer był dublowany komputerem rezerwowym. Komputery sąsiednich sektorów i podsektorów były elektronicznie połączone i dokonywały wyliczeń w czasie rzeczywistym, w miarę napływu nowych danych. Każda komputer miał ponad 58 000 lamp elektronowych i około 300 000 obwodów pamięci. Na zainstalowanie dwóch komputerów (zasadniczego i rezerwowego) potrzebne było klimatyzowane pomieszczenie o wymiarach 42 x 30 m. Komputery używały transmisji danych poprzez sieć telefoniczną do i ze stacji radiolokacyjnych. Dane niezbędne do rozpoznania celów i oceny sytuacji powietrznej wpływały do komputera z trzynastu różnych źródeł, w skład których wchodziły:
Wykorzystując dane tych źródeł komputer pozwalał szybko odtworzyć dynamiczny obraz sytuacji powietrznej nad dużym obszarem określonym zasięgiem działania dużej ilości stacji radiolokacyjnych. Jednocześnie komputer proponował użycie optymalnych środków walki z nieprzyjacielem powietrznym.
System SAGE umożliwiał automatyczne przekazanie niezbędnych komend na pokład samolotów myśliwskich do czasu wejścia celu w strefę działania pokładowego radiolokatora samolotu myśliwskiego, tj. do momentu, gdy zaczynały działać urządzenia pokładowe naprowadzania i kierowania ogniem samolotu myśliwskiego, które naprowadzały go na cel i przeprowadzały strzelanie kierowanymi lub niekierowanymi pociskami (rakietami) klasy powietrze-powietrze. System SAGE naprowadzał również automatycznie rakiety kierowane dalekiego zasięgu CIM-10 Bomarc. Stanowisko dowodzenia systemu mieściło się w Luke Air Force Base w pobliżu Phoenix w stanie Arizona [ Do spisu treści ] Program rakietowy Bomarc (The Bomarc Missile Program) był wspólnym przedsięwzięciem amerykańsko-kanadyjskim w latach 1957 - 1971 mającym zapobiegać zagrożeniu bombardowaniami ze strony ZSRR. Sednem programu było rozmieszczenie dywizjonów rakietowych wyposażonych w rakiety typu Bomarc wzdłuż wschodnich i zachodnich wybrzeży Ameryki Północnej oraz w wewnątrz obszaru tego kontynentu. Opracowanie rakiety skrzydlatej Bomarc było wynikiem sporu między poglądami w Siłach Zbrojnych USA powstałymi na początku 50. lat XX wieku i dotyczących dwóch różnych punktów widzenia na temat rozwoju środków obrony powietrznej USA. Wojska Lądowe (WL) broniły koncepcji obrony obiektowej, składającej się z PZR średniego zasięgu Nike-Ajax i Nike-Herkules. Koncepcja ta zakładała, że obiekty wymagające obrony powietrznej, takie jak miasta, bazy wojskowe, ośrodki przemysłowe, powinny bronić się własnymi PZR. Siły Powietrzne (SP) proponowały koncepcję obrony strefowej i stworzenia super dalekich bezpilotowych samolotów przechwytujących, zdolnych niszczyć przeciwnika powietrznego na dalekich podejściach w sektorach odpowiedzialności. Według analiz SP USA, stworzenie takiego systemu byłoby korzystniejsze przy tej samej efektywności, przy tym ilość wymaganych stanowisk startowych dla osłony tego sam terytorium zmniejszyłoby się dwa razy, a ilość obsługującego ich personelu siedem razy, w stosunku do obrony obiektowej. Ostatecznie przyjęto system obrony przeciwlotniczej obiektowo-strefowy. Chociaż koncepcja SP USA wyglądała korzystniej, WL USA potrzebowały PZR które mogłyby bronić obiekty nie tylko na tyłach, ale i na przednich rubieżach obrony. Jednocześnie ochrona terytorium USA i Kanady od lecących przez Biegun Północny radzieckich strategicznych bombowców Tu-95 i rakiet balistycznych, a także od odpalanych z bombowców rakiet skrzydlatych Ch-20 była pilnym problemem do rozwiązania. Wymagało to, wg wstępnych założeń, opracowanie bezpilotowego samolotu przechwytującego, zdolnego przechwytywać cele lecące z prędkością naddźwiękową. Ostatecznie miała to być przeciwlotnicza rakieta skrzydlata dalekiego zasięgu klasy ziemia-powietrze. W 1949 roku producent rakiety skrzydlatej firma Boeing uzyskała oficjalny kontrakt na jej budowę. Po uzyskaniu kontraktu Boeing nawiązał współpracę z centrum badawczym Michigan Aerospace Research Center w celu budowy rakiety. Powstała wówczas nazwa BOMARC od BOeing i Michigan Aerospace Research Center. Oficjalnie pocisk otrzymał oznaczenie nadane mu przez SP USA jako XF-99 (X - prototyp, F - myśliwiec). Przed rozpoczęciem prób prototypu zmieniono oznaczenie pocisku na XIM-99, co oznaczało oficjalne uznanie go za rakietę a nie samolot (X - prototyp, I - przechwytujący, M - pocisk rakietowy). Próby rakiety rozpoczęto w lutym 1955 roku. [ Do spisu treści ] Konstrukcyjnie, XIM-99 Bomarc przedstawiał sobą rakietę skrzydlatą normalnego schematu aerodynamicznego, z rozmieszczeniem powierzchni sterowych w części ogonowej. Start realizowany był za pomocą silnika rakietowego na paliwo ciekłe (nafta i kwas azotowy) Aerojet LR59-AG-13 o ciągu 140 kN, nadającemu rakiecie prędkość 2 Ma, po czym zaczynał pracować napęd składający się z dwóch silników strumieniowych (przelotowych silników odrzutowych) Marquardt RJ43-MA-3 zasilanych 80-oktanową benzyną, nadających rakiecie prędkość marszową.
Znajdująca się w pierwszym przedziale rakiety impulsowa stacja radiolokacyjna głowicy samonaprowadzającej, pracująca w 3-centymetrowym zakresie, mogła przechwycić i naprowadzać się na cel o rozmiarach rakiety skrzydlatej, znajdujący się w odległości do 20 km od lecącej rakiety. Początkowo planowano, że w charakterze głowicy bojowej Bomarc będzie używana kierowana rakieta klasy powietrze-powietrze, a sam nosiciel będzie przystosowywany do lądowania i powtórnego wykorzystania, ale podczas prac nad projektem podjęto decyzję o wyposażeniu rakiety w odłamkową głowicę bojową o wadze 180 kG lub głowicę jądrową W40 o mocy około 10 kT, zdolną zniszczyć samolot lub rakietę skrzydlatą przy błędzie naprowadzania rakiety na przechwytywany cel do 800 metrów. Praca systemu Bomarc miała przebiegać w następujący sposób: stacje radiolokacyjne NORAD wykrywały cel i przekazywały liniami przewodowymi informację do systemu SAGE. Komputery SAGE przetwarzały informację i podawały sygnał na uruchomienie rakiet. Startująca rakieta określała swoje położenie za pomocą systemu radiolatarni SAGE i ciągle podtrzymywała wymianę danymi z systemem, wychodząc na cel za pomocą autopilota. Po zbliżeniu rakiety do celu włączała się głowica samonaprowadzania rakiety, która znajdowała cel i wykonywała manewr ataku. Aparatura systemu naprowadzania rakiet Bomarc była mało wrażliwa na zakłócenia radioelektroniczne. Wynikało to z dużej prędkości lotu rakiety, która dosięgała cel tak szybko, że przeciwnik nie nadążał zastosować zakłóceń. Oprócz tego tor lotu rakiety do rejonu celu określany był za pomocą kilku naziemnych stacji radiolokacyjnych, których jednoczesne zakłócanie w praktyce nie było możliwe. 16 maja 1957 roku Boeing otrzymał kontrakt na budowę seryjnych rakiet IM-99A Bomarc. 30 września 1957 roku siłom powietrznym dostarczono pierwsze seryjne rakiety IM-99A Bomarc. Ten wariant rakiety miał szereg niedociągnięć, podstawowym z nich był silnik startowy na ciekłe materiały napędowe, wymagający długotrwałych operacji napełniania zbiorników komponentami paliw i niebezpiecznego ich przechowywania. Jej promień działania, przy prędkości koło 2,5 Ma, miał w przybliżeniu 400 km. W 1958 roku zmówiono w firmie Boeing kolejną wersję rakiety oznaczonej jako IM-99B Super Bomarc i przyjętej na uzbrojenie w 1961 roku. W wersji tej wprowadzono nowy silnik startowy na stały materiał pędny M-51, dawał on większy ciąg 220 kN. Zmodernizowano również silniki marszowe Marquardt RJ43-MA-7 o zwiększonym ciągu do 53 kN. Ulepszono aerodynamikę i udoskonalono system samonaprowadzania. Głowica samonaprowadzająca Westingchouse ON/DPN-53, pracująca w nieprzerwanym reżimie, istotnie zwiększyła możliwości rakiety podczas zwalczania celów niskolecących. Kolejne nowe silniki RJ43-MA-11 i dodatkowa pojemność na paliwo do silników marszowych, po zamianie silnika startowego zasilanego paliwem stałym, pozwoliły zwiększyć zasięg rakiety do 710-800 km przy prędkości prawie 3,2 Ma. Wszystkie rakiety tej serii posiadały tylko głowice jądrowe. 27 czerwca 1963 roku rakiety Bomarc A i Bomarc B otrzymały nowe oznaczenia CIM-10A i CIM-10B, litera C w nazwie oznaczała słowo coffin - trumna, tak nazywano schrony stanowisk startowych rakiet.
CIM-10A Bomarc i CIM-10B Super Bomarc mogły startować z tych samych wyrzutni.
Każda rakieta umieszczona była poziomo na własnym urządzeniu startowym znajdującym się
w żelbetonowym schronie (potocznie zwanym trumną) o rozsuwanym dachu. Po podaniu komendy
na przygotowanie, dach schronu był rozsuwany, podnośnik urządzenia startowego
podnosił rakietę do pionu i po jej blokadzie na stole startowym, wracał do
położenia wyjściowego. Czas konieczny na przygotowanie rakiet do startu,
po otrzymaniu komendy na start z SAGE, wynosił 2 minuty dla CIM-10A i 30 sekund dla CIM-10B.
Rakiety mogły startować pojedynczo lub seriami.
[ Do spisu treści ]
W 1959 roku SP USA zdecydowały się na budowę w USA i Kanadzie 16 baz z 56 rakietami w każdej. Jednak w marcu 1960 roku plan został okrojony jeszcze raz i ostatecznie zdecydowano się na 9 baz w USA i 2 bazy w Kanadzie. Na terenie USA instalowanie rakiet zaczęło się w 1959 roku, głównie na północy kraju (na Przylądku Canaveral
istniał całkowicie gotowy do działań dywizjon doświadczalny):
Przy rozmieszczaniu Bomarc w USA istniał poważny problem - przechwycenie radzieckich bombowców odbywałoby się nad terytorium Kanada i powietrzne wybuchy głowic jądrowych odbywałyby się nad gęsto zaludnionymi kanadyjskimi prowincjami. Dlatego proponowano rozmieścić rakiety w Kanadzie, żeby przesunąć rejon przechwycenia celów dalej na północ. Postępowo-konserwatywny rząd premiera Johna Diefenbakera przyjął propozycję rozmieszczenia dywizjonów Bomarc w Kanadzie i w sierpniu 1957 roku podpisano stosowne porozumienie z USA w ramach systemu OP NORAD, zgodnie z którym Królewskie SP Kanady podporządkowane zostały OP USA. Istniał jednak problem z rakietami uzbrojonymi w głowice jądrowe, wywołał on zacięte spory o dopuszczalności rozmieszczenia rakiet jądrowych na terenie Kanady. Ostatecznie, rząd Johna Diefenbakera zdecydował, że rakiety Bomarc na terenie Kanady nie będą uzbrojone w głowice jądrowych. Pomimo tej decyzji, istniejące spory doprowadziły w 1963 roku do dymisji gabinetu Johna Diefenbakera. W 1963 roku Lester Pearson, lider opozycji i Liberalnej Partii Kanady, wygrał wybory, w niemałym stopniu dlatego, że był początkowo przeciwnikiem broni jądrowej. Zmienił jednak swoje stanowisko na korzyść rozmieszczenia rakiet z głowicami jądrowymi w Kanadzie. 31 grudnia 1962 roku w Kanadzie rozwinięto pierwszy dywizjon Bomarc. Ostatecznie w
Kanadzie rozmieszczono dwa dywizjony Bomarc, głowice jądrowe przechowywano w oddzielnych ukryciach:
[ Do spisu treści ] Na początku lat 70. XX wieku szybki wzrost arsenału strategicznych rakiet balistycznych w ZSSR spowodował, że strategiczne bombowce ZSRR przestały być, wg NORAD, głównym środkiem napadu powietrznego. System Bomarc w tej sytuacji stał się dla SP USA przestarzałym. W latach 1964-1972 dywizjony Bomarc zostały stopniowo rozformowane. Ostatni dywizjon został rozformowany 1.10.1972 roku. W sumie firma Boeing wyprodukowała od 1957 do 1964 roku 269 sztuk CIM-10A, 301 sztuk CIM-10B i 130 sztuk przeznaczonych do testowania. Zdjęte z uzbrojenia rakiety przez długi okres wykorzystywano jako tarcze powietrzne imitujące radzieckie rakiety naddźwiękowe. [ Do spisu treści ] Bibliografia:
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Początkowy plan formowania systemu, przyjęty w 1955 roku, przewidywał budowę
52 baz rakietowych z 160 rakietami w każdej, zdolnych całkowicie pokryć terytorium USA strefą
ognia dla dowolnego wariantu napadu powietrznego. Jednak, po pomyślnej próbie radzieckiej
strategicznej rakiety balistycznej R-7 ( 4 października 1957 roku rakieta nośna R-7, wyniosła
w przestrzeń kosmiczną pierwszego sztucznego satelitę Ziemi), pierwotne plany zostały mocno ograniczone.
W ZSRR 17 grudnia 1959 roku zakończono procedury włączania do systemu dyżurowania bojowego pierwszych dwóch
zestawów strategicznych rakiet balistycznych R-7. Radzieckie bombowce już nie były głównym zagrożeniem,
jednocześnie, ciągle rosło niebezpieczeństwo strategicznych rakiet balistycznych, przeciwko którym system był bezużyteczny.