POWSTANIE I ORGANIZACJA

WOJSK OBRONY PRZECIWLOTNICZEJ W POLSCE W LATACH 1943-1957

 
(OBRONA POWIETRZNA KRAJU)

  St. sierż. sztab. w st. spocz. Michał Kacprzak:  

 

Michał Kacprzak przygodę z wojskiem rozpoczął w 1971 r. jako elew Podoficerskiej Szkoły Zawodowej Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Uzbrojenia i Elektroniki w Olsztynie. Po jej ukończeniu skierowany został do 1. Dywizji Artylerii OPK w Bytomiu. Przez 14 lat w jej pododdziałach (dywizjon dowodzenia i 17 dywizjon ogniowy oraz w sztabie dywizji) zajmował się uzbrojeniem klasycznym.
 
            Po przeniesieniu się w 1986 r. do Wojsk Radiotechnicznych (7 łaski batalion radiotechniczny) również i tam działał nadal w uzbrojeniu. Przez ostatnie kilkanaście lat kontynuował służbę w sekcji personalnej. Służbę w Wojsku Polskim zakończył w 2003 r.
 

1. Lata wojenne 1943-1945

W lecie 1943 r. powstała 1 DP (1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki), organizowano również szereg jednostek ogólnowojskowych i operacyjnych. Na podstawie r-zu D-cy 1 DP nr 43 7.07.1943 r. sformowano 1 sdaplot (1 samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej).

10 sierpnia tego roku dywizję przeformowano w 1 K PSZ (1 Korpus Polskich Sił Zbrojnych), jednocześnie dywizjon podporządkowano 1 BA (Brygadzie Artylerii im. J. Bema). Z dniem 18.03.1944 r. dywizjon przeformowano w pułk artylerii przeciwlotniczej. Z chwilą rozpoczęcia tworzenia w 1 Armii WP pułk powrócił do stanu sdaplot.

Schemat organizacyjny nr 1.
 

Na schemacie organizacyjnym nr 1:

• sdaplot - samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej;
• baplot - bateria artylerii przeciwlotniczej;
• pl pkm - pluton przeciwlotniczych karabinów maszynowych;
• sk - średni kaliber (85 mm armata przeciwlotnicza wz. 39);
• mk - mały kaliber (37 mm armata przeciwlotnicza wz. 39);
• pkm - przeciwlotniczy karabin maszynowy (wersja przeciwlotnicza 12,7 mm wkm wz. 38 DSzK)(wkm - wielkokalibrowy karabin maszynowy);
• data lub rok - powyżej szyldu jednostki określa moment sformowania, przeformowania, przeniesienia lub tym podobne.

Z dniem 18.03.1944 r. wojsko polskie rozwinięto w 1 armię WP dla niej oprócz istniejącego już 1 sdaplot sformowano w Sumach 1 DAPlot (1 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej) oraz inne pododdziały OPL.

Schemat organizacyjny nr 2.
 

Na schemacie organizacyjnym nr 2:

• 1 DAPlot - 1 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej;
• 18 paplot - 18 pułk artylerii przeciwlotniczej w składzie: 4 baterie uzbr. po 4 arm. plot;
• 15, 16, 17 paplot - w składzie: po 4 baterie uzbr. po 6 arm. plot;
• sk OPL - samodzielna kompania OPL przy 1 BPanc. (Brygada Pancerna) uzbr. 9 pkm;
• 8 baplot - przy BK (Brygadzie Kawalerii) uzbr. w 6 arm. plot;
• pl plm - pluton pkm przy kompanii ochrony sztabu armii uzbr. w 3 pkm;
• ko-m - kompania obserwacyjno-meldunkowa.

W sierpniu 1944 r. już na terenie Polski przystąpiono do organizacji 2 armii WP w jej ramach formowano również jednostki OPL. W lipcu zorganizowano 26 paplot (26 pułk artylerii przeciwlotniczej) dla osłony 1 KPanc (1 Korpus Pancerny), a we wrześniu przystąpiono w rejonie Lublina do formowania 3 DAPlot.

Schemat organizacyjny nr 3.
 

Na schemacie organizacyjnym nr 3:

• składniki bojowe i organizacja 3 DAPlot była tożsama z 1 DAPlot;
• 26 paplot - w składzie: 4 baterie uzbr. po 4 arm. plot. oraz kompania pkm uzbr. w 16 pkm.

Dalsze plany rozbudowy WP do formacji Frontu Polskiego wymuszały utworzenie 3 armii WP (6.10.1944-15.11.1944 - okres istnienia), a za tym rozpoczęto tworzenie następnych oddziałów i związków taktycznych OPL, m.in. w rejonie Siedlec sformowano 4 DAPlot, 32 spaplot (32 samodzielny pułk artylerii przeciwlotniczej) 11 spaplot i inne.

Schemat organizacyjny nr 4.
 

Na schemacie organizacyjnym nr 4:

• skład bojowy i organizacja pułków w 4 DAPlot podobna jak w poprzednich dywizjach;
• 32 paplot - w składzie: 4 baterie po 6 arm. plot. oraz 16 pkm
• 11 paplot - w składzie: 4 baterie po 4 arm. plot. oraz 5 pkm
• 7 dbz - 7 batalion balonów zaporowych - nie sformowany.

Dla potrzeb osłony przeciwlotniczej lotnisk w jednostkach ich obsługi zorganizowano pododdziały OPL.

Schemat organizacyjny nr 5.
 

Na schemacie organizacyjnym nr 5:

• 1596 paplot - uzbr. w 12 arm. plot. oraz 20 pkm;
• 901 sbaplot - samodzielna bateria przeciwlotnicza uzbr. w 12 arm. plot. ( 25 mm arm plot. wz. 40)
• 1131 skplot - samodzielna kompania przeciwlotnicza uzbr. w 9 pkm.

W związku z zaniechaniem dalszego formowania 3 armii WP utworzone jednostki OPL skierowano do odwodu ND (Nadzelny Dowódca). Jednostki te wykorzystywano do obrony obiektów poza frontem, czyli wykonywały zbliżone zadania do obrony powietrznej kraju, także inne jednostki OPL były wykorzystywane do takich zadań. M.in. osłaniały:

• 1 DAPlot - Bydgoszcz (27.01-2.02.1945);
• 3 DAPlot - Lublin (15.09-28.11.1944) i Łódź (2.01-18.02.1945);
• 4 DAPlot - Siedlce (22.08.1944-22.01.1945) i Łódź (2.01-18.02.1945);
• 32 paplot i 11 sdaplot - Warszawa (8.02-9.05.1945).

[ Do spisu treści]

2. Redukcja jednostek OPL w 1945 r.

Na podstawie rozkazu ND WP nr 0236/org z dnia 8.09.1945 r.:

• 1 DAPlot Chrzanów - przeformowana w 84 paplot Brzeg;
• 3 DAPlot Leszno - przeformowana w 86 paplot Leszno (w następnych latach wyznaczony do OPL OK);
• 4 DAPlot Gniezno - przeformowana w 88 paplot Orłowo;
• 26 paplot Włochy i 32 paplot Pruszków - rozformowane;
• 11, 12 i 13 sko-m - rozformowane.

Na podstawie rozkazu ND WP nr 0246/org z dnia 8.09.1945 r.:

• 8 baplot - przeformowana w 4 daplot - 1947 rozformowany.

Na podstawie rozkazu ND WP nr ????? z dnia ?????. :

• 1 sdaplot Bytom - przeformowany w 1 szkol. Daplot - 1946 rozformowany.

Na podstawie rozkazu ND WP nr 016 z dnia 18.01.1946 r.:

• 10 ko-m - 1947 rozformowana.

[ Do spisu treści]

3. Dowodzenie w latach wojny

Dowodzeniem wojskami OPL kierował D-ca Artylerii WP za pośrednictwem z-cy ds. OPL. Jednakże w przypadku jednostek OPL w 1 i 2 Armii WP dowodzenie sprowadzało się do mobilizacji, uzupełniania, szkolenia i zabezpieczenia kwatermistrzowskiego, natomiast decyzje w sprawach operacyjnych i użycia bojowego podejmowane były w zależności od podległości polskich armii w 1 Froncie Białoruskim lub Ukraińskim. Bezpośrednio dowodzeniem zajmował się jednostkami z odwodu ND.

Schemat organizacyjny nr 6.
 

[ Do spisu treści]

4. Lata powojenne 1946-1957

W wyniku powojennej redukcji Sił Zbrojnych, wojska OPL składały się z trzech paplot. Jednakże wciąż pogarszająca się sytuacja polityczna zmusiła władze polskie do rozpoczęcia zwiększania potencjału obronnego państwa. Jeszcze w 1949 r. GO-P DA WP (Grupa Organizacyjno-Przgotowawcza Dowództwa Artylerii WP) została przekształcona w DWOPL (Dowództwo Wojsk Obrony Przeciwlotniczej), a w połowie 1951 r. zmieniono na nazwę DW OPL OK. (Dowództwa Wojsk Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju).

W 1950 r. na bazie 86 paplot sformowano 9 DA OPL w składzie pięciu paplot oraz inne dywizje artylerii przeciwlotniczej. W dwa lata później 9 DA OPL przeznaczono do obrony stolicy jednocześnie przeprowadzając dyslokację jej pułków w rejon Warszawy. (kolor niebieski - jednostki przeznaczone do obrony powietrznej kraju). Z pozostałych dwóch paplot (84 i 88) powstały odpowiednio 11 DAPlot i 19 DAPlot jako związki taktyczne wojsk lądowych.

Schemat organizacyjny nr 7.
 

W 1951 r. w celu obrony GOP (Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego) rozpoczęto formowanie 7 KA OPL (Korpus Artylerii OPL) w składzie siedmiu paplot.

Schemat organizacyjny nr 8.
 

Jednocześnie sformowano w tym samym okresie sześć spaplot z przeznaczeniem obrony wybranych ośrodków przemysłowych.

Schemat organizacyjny nr 9.
 

W wyniku zaniechania z formowania 7 KA OPL w jego miejsce zorganizowano następne dywizje artylerii OPL. W 1952 r. 13 DA OPL i 15 DA OPL oraz pozostawiając cztery spaplot.

Schemat organizacyjny nr 10.
 

Schemat organizacyjny nr 11.
 

Pozostałe spaplot:

Schemat organizacyjny nr 12.
 

Wszystkie w/w związki taktyczne i samodzielne oddziały zostały z dniem 14.10.1954 r. włączone do WL i OPL OK. (Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju), która to formacja powstała w wyniku połączenia w 1954 r. Wojsk Lotniczych z Wojskami OPL.

Wraz z formowaniem jednostek OPL częściowo na ich bazie zaczęto tworzyć pododdziały obserwacyjno-meldunkowe. Od 1952 r. pododdziały te uzbrajano w stacje radiolokacyjne, tym samym przekształcając je w jednostki radiotechniczne - tak w połowie lat pięćdziesiątych powstały WRt (Wojska Radiotechniczne).

W 1957 r. powstają nowe ugrupowania w obronie powietrznej kraju - trzy K OPL OK (Korpus Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju). Są to: 1 K OPL OK Warszawa, 2 K OPL OK Bydgoszcz i 3 K OPL OK Wrocław. Komponentami bojowymi korpusów oprócz WL i WRt były Wojska OPL w n/w składzie i przydzielone do poszczególnych korpusów.

Schemat organizacyjny nr 13.
 

Następnym etapem rozwoju obrony przeciwlotniczej była “rakietyzacja”.

[ Do spisu treści]

B i b l i o g r a f i a

• Stanisław Zawadzki - “Dowodzenie obroną powietrzną kraju w czasie II wojny światowej”, Wydawnictwo MON, Warszawa 1973 r.
• Józef Zieliński i Marian Mikołajczuk - “Historia lotnictwa wojskowego 1945-1962”, Wydawnictwa: WSS-K “SWAT” i ZP, przy wsparciu finansowym MON. Warszawa 2010 r.