Home - strona główna WRiA.PL – “Wspomnienia ...”. Ppłk w st. spocz. mgr inż. Adam Wyderko.
Warszawa, 18 luty 2022 r.
Ostatnia aktualizacja danych: 22.02.2022 r.


RADIOLOKACYJNA
STACJA ARTYLERYJSKA SON-9/SON-9A/SON-9AK

(ros. Stancyja Orudijnoj Nawodki - Stacja Naprowadzania Artylerii)





  Ppłk w st. spocz. mgr inż. Adam Wyderko:  
ppłk w st. spocz. Wyderko Adam

Ppłk w st. spocz. mgr inż. Adam Wyderko jest absolwentem Wojskowej Akademii Technicznej, Wydziału Mechanicznego - specjalność budowa samolotów i silników lotniczych.

W latach 1976-1988 był oficerem służby inżynieryjno-lotniczej w 32. Pułku Lotnictwa Rozpoznania Taktycznego i Artyleryjskiego (od styczna 1983 r. 32. PLRT), stacjonującym w Sochaczewie. Służbę w Wojskach Lotniczych zakończył na stanowisku dowódcy eskadry technicznej.

W następnych latach służył kolejno w Szefostwie Techniki Lotniczej (1988-1991), w Szefostwie Badań i Rozwoju Techniki Wojskowej (1991-1993), Departamencie Rozwoju i Wdrożeń MON (1993-2000) oraz w Departamencie Polityki Zbrojeniowej MON (2000-2006), gdzie był starszym specjalistą. Nadzorował z ramienia wojska prace badawczo-rozwojowe w zakresie techniki lotniczej, w tym m. in. opracowanie specjalistycznych wersji śmigłowca W-3 Sokół: W-3U Salamandra, W-3W, W-3RM Anakonda oraz W-3RR Procjon.
 



POWSTANIE I ROZWÓJ STACJI



Pierwszą radiolokacyjną stacją artyleryjską produkowaną seryjnie w ZSRR po zakończeniu II wojny światowej była stacja SON-4. Produkcję seryjną stacji uruchomiono w 1949 r. w Fabryce nr 304 w podmoskiewskim (wówczas) Kuncewie. Stacja była niemal wierną kopią amerykańskiego radaru SCR-584B produkowanego w firmie General Electric Company i dostarczanego pod koniec wojny do ZSRR w ramach pomocy wojennej. W tamtym czasie był to najnowocześniejszy na świecie radar artyleryjski, charakteryzujący się bardzo dobrymi parametrami w zakresie wykrywania i śledzenia celów powietrznych. Wadami stacji SON-4 były jej znaczne rozmiary i masa ok. 16 t., poważnie utrudniające transport. Dlatego też, jeszcze przed rozpoczęciem produkcji seryjnej stacji, w 1948 r. w Samodzielnym Biurze Konstrukcyjnym nr 304 (ros. Osoboje Konstruktorskoje Biuro, OKB-304) rozpoczęto pracę badawczo-rozwojową oznaczoną kryptonimem “Grom”, mającą na celu opracowanie nowej, bardziej mobilnej, radiolokacyjnej stacji artyleryjskiej. We współpracy z przyrządem PUAZO-6 miała ona służyć do kierowania ogniem baterii armat przeciwlotniczych kalibru 57, 85 i 100 mm. Prowadzonymi pracami kierowali M. N. Połozow i W. W. Wiunsz. OKB-304 powstało, w oparciu o rozporządzenie ministra uzbrojenia ZSRR z 16 lipca 1946 r., na bazie oddziału głównego konstruktora Fabryki nr 304. Do jego głównych zadań należało opracowanie dokumentacji technicznej do produkcji seryjnej oraz prace badawczo-rozwojowe w zakresie sprzętu radiolokacyjnego. Biuro podjęło prace nad dwoma wariantami nowego radaru, różniącymi się zakresem zastosowanych fal. Wersja “Grom-1” pracowała na falach o długości 3 cm (pasmo X), podczas gdy odmiana “Grom-2” wykorzystywała fale o długości 10 cm (pasmo S). Dodatkowo stacje planowano wyposażyć w optyczne środki wykrywania i śledzenia celu, w postaci wizjerów i stereoskopowego dalmierza. Miały one umożliwiać prowadzenie celnego ognia w przypadku, gdy radiolokator był zakłócany. W 1950 r. prototypy stacji poddano badaniom na 24. Naukowo-Doświadczalnym Poligonie Artylerii Przeciwlotniczej (ros. 24. Nauczno-Ispytatielnyj Zienitno-Artillerijskij Poligon, 24. NIZAP) w pobliżu m. Czkałow (od 1957 r. Orenburg). Przeprowadzone próby wykazały, że stacja “Grom-2” posiada charakterystyki odpowiadające wymaganiom określonym przez Główny Zarząd Artylerii Armii Radzieckiej (ros. Gławnoje Artillerijskoje Uprawlenije, GAU). Z kolei stacja “Grom-1” otrzymała negatywną ocenę z badań, przed wszystkim z powodu niedopracowania traktu wysokiej częstotliwości. W tamtym czasie opracowanie niezawodnego magnetronu i pozostałych elementów układu nadawczo-odbiorczego pracującego na fali o długości 3 cm (f=10 GHz) przekraczało możliwości radzieckich ośrodków naukowo-badawczych.

Stacja “Grom-2” pod względem przyjętych rozwiązań technicznych niewiele różniła się od stacji SON-4. Charakteryzowała się natomiast większą automatyzacją (mogła śledzić cel nie w dwóch, a w trzech współrzędnych - także w odległości) oraz znacznie mniejszymi wymiarami i masą, która wynosiła ok. 7 t. Zmniejszenie masy uzyskano głównie dzięki zmianie częstotliwości napięcia zasilającego wybrane układy elektryczne z 50 Hz na 400 Hz, rezygnacji z zabudowy przyrządu PUAZO w kabinie stacji oraz zastosowaniu częściowo unowocześnionej bazy elementarnej (oporniki, kondensatory, cewki, transformatory). Nowa stacja posiadała także nieco mniejszą antenę, którą do transportu układano poziomo na dachu kabiny, zamiast chować do jej wnętrza. Taki system składania anteny znacznie upraszczał konstrukcję stacji, a ponadto nie wymagał dodatkowego miejsca wewnątrz kabiny. W efekcie wprowadzonych zmian, do zabudowy aparatury stacji można było wykorzystać znacznie mniejszą przyczepę.

Nową stację oficjalnie przyjęto do wyposażenia, z oznaczeniem SON-9 i indeksem 51-RŁ-535 nadanym przez Główny Zarząd Artylerii, w oparciu o postanowienie Rady Ministrów ZSRR nr 787-341ss z 27 kwietnia 1954 r. Nieco wcześniej produkcję seryjną stacji SON-9 (wyrób 40) uruchomiono w Fabryce nr 356 w Swierdłowsku. Stacje produkowano także w Fabryce nr 852 w Uljanowsku oraz w Fabryce nr 933 w Dniepropietrowsku na Ukrainie. W Fabryce nr 933 produkcję seryjną stacji na pełną skalę uruchomiono do końca 1954 r. W marcu 1956 r. wyprodukowano pierwsze stacje SON-9 przeznaczone na eksport do państw należących do Układu Warszawskiego.

Produkowane początkowo radiolokacyjne stacje artyleryjskie charakteryzowały się dużą zawodnością, a jedna niesprawność sprzętu przypadała na 4 godz. pracy. Po kilku latach produkcji seryjnej niezawodność stacji wzrosła ponad ośmiokrotnie i jedna niesprawność występowała co 35 godz. Stacja SON-9 posiadała m.in.: 804 rezystory, 428 kondensatorów, 162 próżniowe lampy elektronowe, 81 cewek indukcyjnych i dławików, 63 transformatory, 16 selsynów oraz 13 silników elektrycznych.

Istotną wadą stacji SON-9 był brak w niej układów zapewniających ochronę urządzeń nadawczych i odbiorczych przed biernymi i czynnymi zakłóceniami elektromagnetycznymi. Radary SON-4, a następnie SON-9 posiadały typowe dla przełomu lat 40. i 50. XX w. rozwiązania z systemem śledzenia celu opartym na zasadzie wirującej wiązki, który charakteryzował się znaczną prostotą, ale równocześnie posiadał dużą podatność na zakłócenia. W przypadku ich stosowania przez przeciwnika personel baterii zmuszony był do określania bieżących współrzędnych celu za pomocą dalmierza optycznego przyrządu PUAZO-6, którego praca była uzależniona od warunków pogodowych i pory dnia.

Od początku lat 50. XX w. w kilku radzieckich instytutach naukowo-badawczych i biurach doświadczalno-konstrukcyjnych prowadzono prace nad rozwiązaniami mającymi na celu zapewnienie stacjom radiolokacyjnym ochrony przed zakłóceniami elektromagnetycznymi. Wyniki tych prac wykorzystano praktycznie w moskiewskim Instytucie Naukowo-Badawczym nr 5 Akademii Nauk Artyleryjskich (ros. Nauczno-Issledowatielskij Institut, NII-5), gdzie modernizacji poddano stację SON-4. Jej nową wersję oznaczoną SON-4A wyposażono w systemy, które w przypadku pojawienia się czynnych zakłóceń szumowych umożliwiały szybką zmianę częstotliwości roboczej stacji na inną, wolną od zakłóceń.

Ponieważ stacja SON-9 uzyskała wysoką ocenę jej pierwszych użytkowników, z jednostek wojsk obrony przeciwlotniczej Wojsk Lądowych, Główny Zarząd Artylerii postawił przed konstruktorami zadanie opracowania kolejnej jej wersji, która byłyby wyposażona w systemy analogiczne do zastosowanych w stacji SON-4A. Niezbędne prace w tym zakresie prowadzono od grudnia 1955 r. w Biurze Konstrukcyjnym Fabryki nr 933 w Dniepropietrowsku. W maju 1956 r. wykonano prototyp zmodernizowanej stacji oznaczonej SON-9A (wyrób 40A). Posiadała ona układy umożliwiające jej pracę nie na jednej ściśle określonej częstotliwości, ale na jednej z czterech wcześniej ustalonych częstotliwościach. Przyjęte rozwiązanie polegające na skokowej zmianie częstotliwości roboczej stacji znacznie zwiększało jej odporność na zakłócenia. Ponadto stację SON-9A wyposażono w naziemne radiolokacyjne urządzenie zapytujące Tantał, wchodzące w skład systemu identyfikacji radiolokacyjnej “swój-obcy” typu Kriemnij-2. Badania państwowe SON-9A potwierdziły zgodność parametrów prototypu stacji z założonymi wymaganiami i wkrótce stacja została przyjęta do uzbrojenia. W lipcu 1956 r. w Dniepropietrowsku rozpoczęto produkcję seryjną stacji SON-9A. W Związku Radzieckim stacje SON-9A produkowano do 1960 r. W latach 1954-1959, tylko w Fabryce nr 933, wyprodukowano ponad 600 stacji SON-9 i SON-9A.

Eksploatowane w jednostkach Wojska Polskiego stacje SON-9, a także pierwsze stacje SON-9A zakupiono w Związku Radzieckim. Kolejne dostawy pochodziły już z Warszawskich Zakładów Radiowych RAWAR, które w 1956 r. otrzymały dokumentację licencyjną zmodernizowanej stacji radiolokacyjnej SON-9A (rysunki techniczne obejmowały około 16 500 formatów A4), a pierwsze stacje wyprodukowały w 1958 r. W latach 1958-1961 WZR RAWAR dostarczyły 136 szt. stacji SON-9A, w tym 130 szt. na potrzeby Wojska Polskiego oraz 6 szt. na eksport. W latach 60. XX w. stacje SON-9A modyfikowano w WZR RAWAR do wersji SON-9AK, która zapewniała współpracę z zestawem KUZA-1-30 (ros. Kompleks Uprawlenija Zienitnoj Artillerijej) przeznaczonym do kierowania ogniem pułku artylerii przeciwlotniczej. Jako ciekawostkę można dodać, że w 1963 r. amerykańska Centralna Agencja Wywiadowcza (CIA) pozyskała w Polsce egzemplarz tajnej instrukcja artylerii przeciwlotniczej “Radiolokacyjna stacja artyleryjska SON-9” - Wydawnictwa MON z 1957 r. W 2013 r. dokument upubliczniono, a od pewnego czasu jest on dostępny na jednej z internetowych stron Agencji.

PRZEZNACZENIE I BUDOWA STACJI

 

Stacja SON-9 była przeznaczona do wykrywania celów powietrznych w odległości nie mniejszej niż 50 km i do dokładnego określania bieżących współrzędnych jednego z nich. Stacja umożliwiała poszukiwanie i wykrywanie celów przy automatycznym przeszukiwaniu okrężnym lub sektorowym oraz przy pracy ręcznej. Niezależnie od widoczności i stanu pogody stacja umożliwiała wykrywanie i dokładne określenie współrzędnych celu w odległości dostatecznej do otwarcia skutecznego ognia. W przypadku wykrycia kilku celów dowódca stacji decydował, który cel był śledzony. Określane przez stację współrzędne celu: azymut β, kąt położenia ε i odległość pochyła (skośna) d, były automatycznie przekazywane w sposób ciągły do przyrządu kierowania ogniem i (lub) reflektora. Stacja mogła współpracować z przyrządami PUAZO-3A/-4A/-5/-5A oraz z różnymi odmianami przyrządu PUAZO-6. SON-9 mogła również być używana do współpracy z PUAZO-3 i PUAZO-4, ale przyrządy te musiały posiadać specjalny przelicznik współrzędnych ŁSPPM. Na podstawie danych otrzymywanych ze stacji przyrząd PUAZO wyliczał dane do strzelania (nastawy działowe), które następnie były przesyłane do armat baterii przeciwlotniczej małego lub średniego kalibru. W zasadzie stacji SON cel wskazywała radiolokacyjna stacja wykrywania i naprowadzania. Poszukiwanie celów przez ówczesne radiolokacyjne stacje artyleryjskie było bardzo trudne i wymagało dobrego przygotowania operatorów. Było to spowodowane głównie bardzo małą szerokością wiązek kierunkowych tych stacji, wynoszącą w płaszczyźnie poziomej i pionowej po 4-7°. W tych warunkach szybkie poszukiwanie celu było możliwe jedynie przez wskazanie jego położenia przez stację wstępnego poszukiwania. W niektórych przypadkach stacja mogła wykrywać cele samodzielnie. W skład stacji wchodziły dwa pojazdy: przyczepa z aparaturą radiolokacyjną oraz specjalnie przystosowany samochód ZiS-151 lub ZiŁ-157 przewożący zespół prądotwórczy APG-15, części zapasowe i inne wyposażenie.

W stacji przewidziano trzy rodzaje pracy: automatyczne okrężne lub sektorowe przeszukiwanie przestrzeni powietrznej wokół stacji, ręczne sterowanie anteną oraz automatyczne śledzenie wybranego celu w trzech współrzędnych: β, ε oraz d. Pierwszy rodzaj pracy wykorzystywano do wykrywania celów i określania ich położenia w przestrzeni na wskaźniku obserwacji okrężnej. Drugi rodzaj pracy służył do wykrywania celów w określonym sektorze obserwacji i do ręcznego ich śledzenia przed przejściem do śledzenia automatycznego. Przy tym rodzaju pracy stacja umożliwiała przybliżone określenie wartości azymutu, kąta położenia i odległości pochyłej celu. Trzeci rodzaj pracy umożliwiał dokładne określanie bieżących współrzędnych śledzonego celu: azymutu i kąta położenia - automatycznie, odległości pochyłej - ręcznie lub automatycznie.





Stacja SON-9 w położeniu bojowy. Rysunek pochodzi z albumu rysunków stacji (CAW WBH).
 



Stacja SON-9 holowana przez specjalnie przystosowany samochód ZiS-151.
 

Rozmieszczenie wyposażenia. Wyposażenie stacji zabudowano w kabinie przyczepy. Tylna część kabiny mieściła konsolę operacyjną w formie szafy, wewnątrz której znajdowały się podstawowe zespoły stacji. Na prawo od konsoli operacyjnej (patrząc w jej kierunku) znajdowała się rozdzielcza szafa zasilająca. Z lewej strony konsoli operacyjnej umieszczono szafkę na części zapasowe i przyrządy pomiarowe. Poniżej konsoli operacyjnej znajdowała się tablica sterowania. Na lewej ścianie kabiny, pod oknem, zamontowano zespół selsynów odbiorczych. Na prawo od okna znajdował się piec grzewczy. Pomiędzy piecem grzewczym a szafą mieszczącą amplidyny, na ścianie, umieszczono rezonator echa oraz obejmę na główki antenowe. Na lewej ścianie kabiny, na zewnątrz, zamontowano dwie tablice rozdzielcze. Nad lewą tylną wnęką koła znajdowała się bateria akumulatorów, zasilająca awaryjne oświetlenie. Na przedniej ścianie kabiny, powyżej lewej wnęki koła, umieszczono szafę na dwie amplidyny. Powyżej szafy znajdował się dehydrator. W centralnej części kabiny, przesunięta nieco do przodu, znajdowała się szafa nadajnika mieszcząca zespoły układu nadawczego. Szkielet szafy wykonano z kątowników stalowych. Miał on kształt przestrzennej ramy z zamontowaną na górze żeliwną płytą, która stanowiła podstawę kolumny antenowej.



Rozmieszczenie aparatury w kabinie stacji SON-9. Rysunek pochodzi z albumu rysunków stacji (CAW WBH).
 

1 - silnik układu chłodzenia nadajnika, 2 - wzmacniacz elektromaszynowy (amplidyna) kąta położenia, 3 - wzmacniacz elektromaszynowy (amplidyna) azymutu, 4 - dehydrator, 5 - szafa nadajnika z prostownikiem wysokiego napięcia, 6 - kolumna antenowa, 7 - przedział selsynów kąta położenia, 8 - główka antenowa, 9 - reflektor paraboliczny, 10 - generator napięć wzorcowych, 11 - linia przesyłowa, 12 - wykres kalibracji rezonatora kontrolnego, 13 - lampa oświetleniowa, 14 - stolik operatora (złożony), 15 - piec, 16 - zespół selsynów odbiorczych, 17 - okno, na lewej ścianie, 18 - konsola operacyjna, 19 - złącze do imitatora celu, 20 - tablica sterowania, 21 - telefony, 22 - podnośnik, 23 - krzesło operatora, 24 - zewnętrzna tablica rozdzielcza.



Konsola operacyjna stacji SON-9. Rysunek pochodzi z albumu rysunków stacji (CAW WBH).
 

1 - zespół mechanizmów pomiaru odległości, 2 - zespół wskaźników odległości i BWB (bardzo wąskiej bramki), 3 - zespół wzmacniacza kanału odległości, 4 - zespół wzmacniacza kanału automatycznego śledzenia, 5 - zespół zasilania urządzeń pomiaru odległości i obserwacji, 6 - zespół automatycznego śledzenia, 7 - zespół zasilania urządzenia pomiaru odległości, 8 - zespół śledzenia w azymucie i kącie położenia, 9 - zespół obserwacji okrężnej, 10 - zespół sterowania anteną, 11 - czasoster, 12 - zespół automatycznego śledzenia w odległości.

Aparatura stacji SON-9 składała się z następujących głównych układów: nadawczego, antenowo-przesyłowego, odbiorczego, pomiaru odległości, wskaźnika obserwacji okrężnej, sterowania anteną, przekazywania danych oraz zasilania.

Układ nadawczy służył do wytwarzania impulsów elektromagnetycznych o dużej mocy, w zakresie pasma częstotliwości od 2700 MHz do 2860 MHz, uzyskiwanego dzięki wykorzystaniu wymiennych magnetronów. Magnetrony w zależności od ich częstotliwości roboczej należały do czterech grup oznaczonych odpowiednio: MI-18, MI-19, MI-20 i MI-21. W komplecie stacji znajdowały się cztery magnetrony, każdy należący do innej grupy, dobrane tak, aby ich częstotliwości robocze różniły się co najmniej o 30 MHz. Poszczególnym grupom magnetronów odpowiadały następujące podzakresy częstotliwości:




 

Układ nadawczy składał się z: podmodulatora, modulatora, generatora magnetronowego oraz prostownika wysokonapięciowego i był zamontowany w szafie nadajnika. Do podmodulatora doprowadzane były impulsy wyzwalające, wytwarzane w czasosterze zespołu odległości. Amplituda tych impulsów wynosiła około 15 V, czas trwania 1,5 μs, a częstotliwość powtarzania 1875 Hz. Pod wpływem impulsów wyzwalających podmodulator kształtował prostokątne impulsy o amplitudzie 2700 V i czasie trwania 0,5 μs. Impulsy te były następnie doprowadzane do modulatora, który pracował jako elektronowy wyłącznik dużej mocy i zasilał generator magnetronowy napięciem około 22 kV przez 0,5 μs oraz wyłączał je na 533 μs. Generator magnetronowy składał się ze specjalnej lampy generacyjnej - magnetronu wielownękowego i stałego magnesu, między biegunami którego umieszczono magnetron. W rezultacie magnetron wytwarzał drgania wielkiej mocy w postaci impulsów o czasie trwania 0,5 μs i częstotliwości powtarzania 1875 Hz. Częstotliwość wytwarzanych drgań zależała od użytego magnetronu i zawiera się w przedziale 2700 - 2860 MHz. Moc szczytowa impulsu wynosiła około 250 kW. Drgania wytworzone przez magnetron były przekazywane do układu antenowo-przesyłowego, a następnie wypromieniowane przez antenę w przestrzeń. Prostownik wysokiego napięcia służył do wytwarzania napięcia o wartości 22 kV.

Układ antenowo-przesyłowy zapewniał przesyłanie energii elektromagnetycznej od generatora magnetronowego do anteny i wypromieniowania jej w postaci wąskiej wiązki w przestrzeń, a także do odbioru sygnałów odbitych od celu i doprowadzenia ich na wejście systemu odbiorczego. Układ antenowo-przesyłowy zapewniał nieograniczone przeszukiwanie przestrzeni w azymucie oraz w sektorze od -0-50 tysięcznych (-3°) do +14-50 tysięcznych (+87°) w kącie położenia. W skład układu antenowo-przesyłowego wchodziły następujące zasadnicze zespoły: współosiowa linia przesyłowa wysokiej częstotliwości, przełącznik antenowy nadawanie-odbiór oraz antena składająca się z parabolicznego reflektora i główki antenowej. Linia przesyłowa składała się z oddzielnych odcinków połączonych przy pomocy stałych i obrotowych połączeń, umożliwiających poszczególnym sekcjom linii obrót razem z anteną i główką antenową. Linię tworzyły dwa współosiowe miedziane przewody rurowe: zewnętrzny o średnicy wewnętrznej 20 mm i wewnętrzny o średnicy zewnętrznej 9 mm. Prawidłową pracę linii przesyłowej zapewniał automatyczny dehydrator (osuszacz powietrza), który dostarczał do jej wnętrza suche powietrze. Przełącznik antenowy nadawanie-odbiór służył do zabezpieczenia odbiornika przed zniszczeniem przez impuls wyjściowy o dużej mocy.

Układ odbiorczy służył do przetwarzania i wzmacniania odbitych od celu i wychwyconych przez antenę sygnałów do poziomu niezbędnego dla prawidłowej pracy wskaźników odległości, wskaźnika obserwacji okrężnej, zespołu automatycznego pomiaru odległości i układu sterowania anteną. Odbiornik stacji typu superheterodynowego składał się z: heterodyny (lokalnego generatora mikrofalowego - wykorzystującego klistron typu K-11), mieszacza sygnału, automatycznego regulatora częstotliwości, trzech zespołów wzmacniających: przedwzmacniacza pośredniej częstotliwości, wzmacniacza kanału automatycznego śledzenia, wzmacniacza kanału odległości oraz układu zasilającego. Oba wzmacniacze umieszczono w lewej górnej części konsoli operacyjnej. Pozostałe układy znajdowały się w szafie nadajnika.

Układ pomiaru odległości zapewniał ciągły pomiar odległości celu w trybie ręcznym i automatycznym oraz synchronizację pracy wybranych układów stacji. Układ składał się z zespołów: odległości, wskaźników odległości i BWB, mechanizmów pomiaru odległości, automatycznego śledzenia w odległości oraz zasilania. Zespoły układu zabudowano w szafie konsoli operacyjnej.

Zespół odległości, za pomocą czasosteru generującego impulsy wyzwalające, synchronizował pracę: nadajnika (podmodulatora), odbiornika, zespołu wskaźników odległości i BWB, automatycznego dalmierza oraz wskaźnika obserwacji okrężnej.

Zespół wskaźników odległości i BWB służył do wizualnej obserwacji sygnałów odbitych od celów oraz selekcji śledzonego celu. Jako wskaźników zgrubnego i dokładnego zobrazowania użyto dwóch lamp elektroluminescencyjnych typu 8Ł030 z kołową podstawą czasu. W trybie obserwacji odległość mogła być mierzona w zakresie do 74 km. W trybie śledzenia wskaźnik zgrubny obejmował zakres do 40 km, natomiast wskaźnik dokładny - zakres do 2 km.

Zespół mechanizmów pomiaru odległości umożliwiał ręczne lub automatyczne śledzenie celu w odległości. W trybie ręcznym operator obracał pokrętło śledzenia i zgrywał elektronowe markery, na zgrubnym i dokładnym wskaźniku odległości, z echem odbitym od celu i odczytywał odległość. W tym celu zespół wyposażono w dwie skale: zgrubną i dokładną. Na skali zgrubnej jedna działka odpowiadała odległości 1 km, na skali dokładnej odległości 10 m. Przy automatycznym śledzeniu celu w odległości pracował elektryczny silnik typu ASM-200, który współpracował z selsynami i obracał skale. Zespół automatycznego dalmierza zapewniał ciągły pomiar odległości celu z częstotliwością 50 Hz oraz jego śledzenie w odległości w przedziale od 0,5 do 35 km.

Układ wskaźnika obserwacji okrężnej był przeznaczony do wykrywania i zobrazowania celów w przeszukiwanej przestrzeni oraz do przybliżonego określania ich współrzędnych. Układ obejmował m.in. zespół obserwacji okrężnej - zabudowany w konsoli operacyjnej oraz selsyn nadawczy - zainstalowany w kolumnie antenowej.

Zespół obserwacji okrężnej składał się m.in. ze: wskaźnika obserwacji okrężnej, układu odchylającego (wytwarzającego impulsy piłokształtne) oraz układu napędowego cewki odchylającej. W charakterze wskaźnika obserwacji okrężnej wykorzystywano lampę elektroluminescencyjną typu 18ŁM35. Lampa posiadała promieniową podstawa czasu, długi czas poświaty - wynoszący około 10 s oraz magnetyczne ogniskowanie i odchylanie strumienia elektronów. Selsynowy układ napędowy cewki odchylającej składał się z: selsynu nadawczego typu SS-405 - zabudowanego w kolumnie antenowej oraz selsynu transformatorowego typu SS-405, silnika elektrycznego typu 2ASM-50, wzmacniacza sygnału rozbieżności i dwóch przekładni mechanicznych - znajdujących się w zespole obserwacji okrężnej. Układ zapewniał synchroniczne obracanie się promienia przeszukującego na ekranie lampy z obrotami anteny w azymucie.

Wskaźnik obserwacji okrężnej umożliwiał obserwację i pomiar odległości celów znajdujących w odległości do 60 (80) km. Na ekranie lampy operator mógł bezpośrednio określić dwie współrzędne celu: odległość pochyłą i azymut. Kąt położenia celu operator mógł określić w przybliżeniu, posługując się wskaźnikiem kąta położenia anteny w zespole automatycznego śledzenia.

Układ sterowania anteną umożliwiał sterowanie obrotami anteny w trzech trybach pracy: sterowania ręcznego, automatycznego poszukiwania okrężnego i sektorowego oraz automatycznego śledzenie celu w azymucie i kącie położenia. Dodatkowo antena mogła być sterowana zdalnie przez przyrząd PUAZO-6. Obroty anteny w dwóch płaszczyznach, nieograniczone w azymucie i w zakresie od -0-50 tysięcznych (-3°) do +14-50 tysięcznych (+87°) w kącie położenia celu, zapewniały dwa elektryczne silniki napędowe typu MI-12F, sterowane za pomocą układów nadążnych. Układ sterowania anteną był najbardziej złożonym układem stacji i składał się z: zespołu sterowania anteną, zespołu automatycznego śledzenia (wykorzystywanego w trybie automatycznego śledzenia), zespołu śledzenia w azymucie i kącie położenia celu, kolumny antenowej oraz amplidyn azymutu i kąta położenia celu.

Zespół sterowania anteną służył do sterowania obrotami anteny podczas sterowania ręcznego oraz podczas automatycznego poszukiwania okrężnego i sektorowego. Zespół zawierał następujące zasadnicze elementy: pokrętła azymutu i kąta położenia, selsyny nadawcze azymutu i kąta położenia typu SS-405, silnik okrężnego poszukiwania typu ASM-400, zespół przekładni ślimakowej i zębatej, dwie specjalne przekładnie z dodatkowymi mechanizmami dźwigniowo-krzywkowymi, silniki nadążne azymutu i kąta położenia celu typu ASM-50 (działające wyłącznie podczas automatycznego śledzenia celu), dwa hamulce elektromagnetyczne.

Podczas ręcznego sterowania antena obracała się odpowiednio do obrotów ręcznych pokręteł w zespole sterowania anteną.

Przy automatycznym poszukiwaniu okrężnym antena obracała się w azymucie z prędkością 12 obr./min. Automatyczna obserwacja okrężna mogła mieć miejsce przy stałym lub zmiennym kącie położenia celu (skanowanie spiralne). W tym drugim przypadku w czasie ośmiu obrotów w azymucie antena była podnoszona do góry o 2-00 tysięcznych (12°), a następnie podczas dziewiątego obrotu opuszczana do pozycji wyjściowej. Tor wiązki przedstawiał linię gwintową. Jeden cykl automatycznego poszukiwania trwał 45 s.

Podczas automatycznego poszukiwania sektorowego antena automatycznie wykonywała ruch wahadłowy w azymucie w sektorze 5-00 tysięcznych (30°), wykonując 30 kompletnych wahnięć w ciągu minuty. Pozycję wyjściową anteny można było ustawić dowolnie w zakresie od 0° do 360°. Jednocześnie z ruchem w azymucie antena mogła wykonywać ruch wahadłowy w kącie położenia w zakresie 2-00 tysięcznych (12°). Pozycję wyjściową anteny ustawiał operator ręcznie w zakresie od 00-00 tysięcznych (0°) do 12-50 tysięcznych (75°). W ciągu czterech wahnięć w azymucie antena podnosiła się, a następnie w ciągu piątego wahnięcia opadała do pozycji wyjściowej. Antena stacji skanowała wówczas sektor w zakresie: 30° w azymucie i 12° w kącie położenia.

Podczas automatycznego śledzenia celu antena automatycznie obracała się w azymucie i kącie położenia podążając za śledzonym celem. Dla zapewnienia wysokiej dokładności śledzenia oś promieniowanej wiązki była odchylona od geometrycznej osi anteny o 0-23 tysięczne (1° 23‘), zaś sama wiązka wirowała nieprzerwanie wokół geometrycznej osi anteny z prędkością 1440 obr./min (24 obr./s) i tworzyła w przestrzeni stożek o kącie wierzchołkowym równym 2° 46’. Wirująca wiązka dostarczała informacji o kątowym położenia celu w obu płaszczyznach.

Układ automatycznego śledzenia ustawiał antenę w ten sposób, aby cel znajdował się na osi elektrycznej anteny. Jeżeli cel znajdował się w strefie równosygnałowej (na osi elektrycznej anteny), to impulsy odbite od niego miały stałą amplitudę i sygnał błędu był równy zeru. W przypadku, gdy cel odchylał się od osi równosygnałowej, to wówczas amplituda odbieranych impulsów zmieniała się w czasie proporcjonalnie do odchylenia. Obwiednia odebranych impulsów była zbliżona do sinusoidy o częstotliwości 24 Hz, tj. liczbowo równej prędkości obrotowej wirującej wiązki. Amplituda tej zmiennej w czasie obwiedni rosła (malała) wraz ze wzrostem (zmniejszaniem) odległości celu od osi anteny.

Odebrane impulsy trafiały do kanału automatycznego śledzenia odbiornika, skąd po wzmocnieniu były podawane na wejście zespołu automatycznego śledzenia. Służył on do oddzielenia napięcia błędu o częstotliwości 24 Hz z wchodzących sygnałów wizyjnych. Zespół automatycznego śledzenia posiadał: detektor napięcia błędu, wzmacniacz rezonansowy, wzmacniacz kompensacji, prostownik, a także dwa selsyny odbiorcze typu SS-404: azymutu i kąta położenia, które zapewniały wizualizację zgrubnego położenia anteny.

Napięcie wyjściowe z zespołu automatycznego śledzenia było przesyłane na wejścia dwóch kanałów zespołu śledzenia w azymucie i kącie położenia. Dodatkowo, zespół ten był zasilany przez dwa napięcia wzorcowe, o częstotliwości 24 Hz i amplitudzie 33 V, przesunięte względem siebie w fazie o 90°, wytwarzane przez generator napięć wzorcowych. Jedno z tych napięć było przesyłane do kanału azymutu, drugie do kanału kąta położenia.

Zespół śledzenia w azymucie i kącie położenia, za pomocą napięć wzorcowych, przekształcał napięcia błędu w napięcia sterujące ruchami anteny w azymucie i kącie położenia. Napięcia te posiadały stałą amplitudę proporcjonalną do wartości sygnału błędu, czyli do odchylenia celu od strefy równosygnałowej. Były one dostarczane do uzwojeń wzbudzenia amplidyn, które z kolei zasilały silniki napędowe obracające antenę w azymucie i kącie położenia do momentu, aż oś elektryczna anteny nie była zgodna z kierunkiem na cel.

Kolumna antenowa. Na kolumnie zabudowano m.in.: dwa silniki elektryczne typu MI-12F z mechanizmami napędu anteny w azymucie i w kącie położenia, siedem selsynów i dwie prądnice tachometryczne oraz ich napędy, reflektor paraboliczny, elementy układu antenowo-przesyłowego, generator napięć wzorcowych oraz wirującą główką antenową. Zasilanie elementów znajdujących się w górnej części kolumny antenowej zapewniało złącze obrotowe zawierające 35 pierścieni ślizgowych, współpracujących ze szczotkami elektrycznymi.

Reflektor paraboliczny służył do wypromieniowania energii elektromagnetycznej w wąskim kącie i odbioru odbitej od celu energii. Reflektor paraboliczny posiadał sztywną metalową konstrukcję. Powierzchnia odbijająca paraboloidy zbudowana była z perforowanej blachy, co zmniejszało jej masę oraz redukowało siłę oporu działającą podczas wiatru. Średnica zwierciadła wynosiła 1,5 m, zaś ogniskowa 0,441 m. W centralnej części reflektora zamontowano wirującą główkę antenową, której element promieniujący znajdował się w ognisku reflektora. Główka antenowa byłą połączona mechanicznie z generatorem napięć wzorcowych, który umieszczono z tyłu reflektora parabolicznego. W położeniu marszowym reflektor paraboliczny układano w pozycji poziomej i wraz z górną częścią kolumny antenowej przykrywano dwuczęściową, zdejmowaną osłoną.

Zespół generatora napięć wzorcowych służył do wytworzenia dwóch sinusoidalnych napięć wzorcowych. Do obracania główki antenowej i generatora napięć wzorcowych służył trójfazowy silnik indukcyjny. Silnik i generator znajdowały się w jednej obudowie. Podczas automatycznego śledzenia celu silnik, generator napięć wzorcowych i główka antenowa obracały się z prędkością 1440 obr./min.

Amplidyny typu WEM-5A były dwumaszynowymi zespołami elektrycznym, typu silnik-prądnica, przeznaczonymi do elektromechanicznego wzmocnienia napięć sterujących, wychodzących z zespołu śledzenia w azymucie i kącie położenia, do wartości niezbędnej do zasilania silników napędowych. Dwie amplidyny, zasilające silniki typu MI-12F, znajdowały się w oddzielnej szafie. Każda z amplidyn posiadała specjalną prądnicę prądu stałego, której wirnik (twornik) był obracany przez trójfazowy silnik elektryczny o stałej prędkości obrotowej. Uzwojenie wzbudzenia prądnicy zasilane było odpowiednim napięciem sterującym pochodzącym z zespołu śledzenia w azymucie i kącie podniesienia. Wielkość i kierunek wytwarzanego pola magnetycznego zależał od wartości i znaku napięcia sterującego. W uzwojeniu wirnika prądnicy indukowało się napięcie, które było napięciem wyjściowym amplidyny.

Silniki napędowe typu MI-12F rozwijały moc po 0,2 kW i zapewniały obroty anteny w azymucie oraz kącie położenia. Uzwojenia wzbudzenia w silnikach były zasilane prądem stałym o napięciu 300 V, dostarczanym z oddzielnego prostownika znajdującego się w szafie amplidyn. Uzwojenie wirnika każdego z silników było zasilane wyjściowym napięciem o wartości do 110 V, dostarczanym z odpowiedniej amplidyny. Od polaryzacji i wartości tego napięcia zależał kierunek obrotów i prędkość obrotowa silnika. Tak więc obroty anteny były uzależnione od zmiany kierunku i wartości napięcia wyjściowego z amplidyn, które z kolei zależały od parametrów napięć sterujących (napięć błędów).

Układ przekazywania danych służył do automatycznej i ciągłej transmisji danych o współrzędnych celu, określanych przez stację, do selsynów (wskaźników) znajdujących się wewnątrz stacji, a także do urządzeń poza stacją, w tym: przyrządu PUAZO, reflektora oraz przelicznika ŁSPPM. Układ umożliwiał także odbieranie współrzędnych celu z zewnętrznych źródeł: ze stacji radiolokacyjnej wstępnego poszukiwania oraz z przyrządu PUAZO-6.

Przekazywanie danych wewnątrz stacji. Znajdujące się w kolumnie antenowej cztery selsyny nadawcze typu DI-511: odpowiednio zgrubnego i dokładnego odczytu - azymutu oraz kąta położenia, przesyłały dane do wskaźników położenia anteny oraz do zespołu selsynów odbiorczych. Wskaźniki położenia anteny służyły do pokazania zgrubnych wartości azymutu i kąta położenia. W charakterze wskaźników wykorzystywano selsyny typu SS-404 umieszczone na przedniej płycie zespołu automatycznego śledzenia. Wał każdego z selsynów posiadał okrągłą tarczę ze skalą. Skala azymutu posiadała 60 dużych podziałek. Skala elewacji była wyskalowana od - 2-00 tysięcznych (-12°) do 15-00 tysięcznych (90°). Na obu skalach jedna działka posiadała wartość równą 0-50 tysięcznych (3°). Zespół selsynów odbiorczych, znajdujący się na prawo od głównej konsoli operacyjnej, służył do pokazania dokładnej pozycji anteny i obejmował dwa selsyny typu SS-404: azymutu i kąta położenia. Pełny obrót na dokładnych skalach azymutu i kąta położenia odpowiadał 3-00 tysięcznym (18°), a jedna działka odpowiadała 0-01 tysięcznej (0°04’).

Przekazywanie danych do przyrządu PUAZO-6 i reflektora. Stacja SON-9 przekazywała zgrubne i dokładne wartości współrzędnych celu: azymutu β, kąta położenia ε oraz odległości d (do reflektora przekazywano wyłącznie współrzędne kątowe celu). Służyły do tego celu trzy dwutorowe łącza. Nadajnikami były selsyny typu DI-511, a odbiornikami w PUAZO-6 selsyny typu SS-404. Dodatkowo stacja mogła przesyłać do przyrządu PUAZO-6 stałe napięcia proporcjonalne do wartości prędkości kątowych celu w azymucie i kącie położenia. Służyły do tego celu dwie prądnice tachometryczne typu TG-1. Prądnice były sprzężone z silnikami napędowymi anteny.

Przekazywanie danych ze stacji radiolokacyjnej wstępnego poszukiwania do stacji SON-9 realizowano za pomocą dwóch jednotorowych łączy selsynowych, przesyłających zgrubne wartości azymutu β oraz odległości d celu. Dane te były odczytywane na dodatkowych skalach nakładanych na tarcze selsynów odbiorczych typu SS-404. Jeden obrót na skali azymutu odpowiadał 60-00 tysięcznych (360°), a jedna działka odpowiadała 0-50 tysięcznych (3°). Jeden obrót na skali odległości odpowiadał 80 km, a jedna działka odpowiadała 500 m.

Zdalne sterowanie anteną stacji SON-9 przez przyrząd PUAZO-6 mogło być wykorzystywane, gdy stacja śledziła cel grupowy, a jej działanie było zakłócane przez aktywne lub pasywne środki przeciwnika. Wówczas to współrzędne celu: β, ε oraz d mogły być określane bezpośrednio za pomocą dalmierza optycznego D-49 przyrządu PUAZO-6. Jednocześnie przyrząd PUAZO-6 mógł automatycznie naprowadzać antenę stacji na cel w azymucie i kącie położenia.

Zewnętrzne tablice rozdzielcze. Lewa tablica posiadała gniazda służące do podłączenia: linii przesyłania do przyrządu PUAZO-6 stałych napięć proporcjonalnych do wartości prędkości kątowych celu, linii przekazywania z przyrządu PUAZO-6 danych do zdalnego sterowania anteną stacji SON-9, czterech linii telefonicznych, lampy przenośnej, uziemienia stacji. Prawa tablica umożliwiała podłączenie: zasilania stacji trójfazowym prądem przemiennym o napięciu 220 V i częstotliwości 50 Hz oraz jednofazowym prądem przemiennym o napięciu 110 V i częstotliwości 427 Hz, linii przekazywania danych do przyrządu PUAZO i reflektora, linii przekazywania danych ze stacji wstępnego poszukiwania, dwóch linii telefonicznych, lampy przenośnej, uziemienia stacji.

Przyczepa stacji składała się z kabiny oraz czterokołowego podwozia. Głównymi elementami podwozia były: rama, przedni i tylny most, układ hamulcowy, sprzęg, belka zaczepowa i mechanizm skrętu. Podwozie o rozstawie poprzecznym 1980 mm, podłużnym 3500 mm i prześwicie 330 mm, wyposażono w opony o rozmiarze 10.00x20” i ciśnieniu 0,5 MPa oraz w pneumatyczny układ hamulcowy uruchamiany z ciągnika. Do ustawiania i poziomowania kabiny stacji, w położeniu roboczym, podwozie posiadało cztery podnośniki.

Kabina stacji służyła do pomieszczenia wyposażenia, osprzętu oraz personelu obsługi. Kabina składała się z ramy, wewnętrznego i zewnętrznego pokrycia, drzwi, luków (włazów) i okien. Wewnątrz kabina została wyłożona sklejką, a na zewnątrz stalowymi arkuszami blachy. Przestrzeń pomiędzy nimi wypełniono termoizolacyjną matą z włókna szklanego. Podłogę wykonano z desek, pokrytych linoleum. Na prawej ścianie zamontowano dwuskrzydłowe drzwi wejściowe, okno i luk wentylacyjny. Lewa ściana posiadała okno, luk pojemnika na akumulatory, otwory wylotowy z pieca grzewczego oraz dopływu powietrza, dwie zewnętrzne tablice zasilania. Na tylnej ścianie znajdowały się dwuczęściowe drzwi, zamontowane poziomo, służące do instalowania i sprawdzania wyposażenia. Skrzydła tylnych drzwi zostały wyposażone w metalowe klamry umożliwiające wchodzenie na dach kabiny. Nad lewą, tylną wnęką koła znajdowała się bateria akumulatorów zasilająca awaryjne oświetlenie przyczepy. Przednia ściana posiadała luk umożliwiający montaż automatycznego osuszacza powietrza oraz wlot powietrza do systemu wentylacji. Na dachu znajdowała się dwuczęściowa cylindryczna osłona anteny, którą wykorzystywano podczas transportu stacji. W położeniu roboczym osłonę demontowano i ustawiano w pobliżu stacji.

System wentylacji. W celu zapewnienia normalnych warunków temperaturowych podczas pracy stacji, kabina została wyposażona w system wentylacji. Wentylator tłoczący powietrze, wraz z silnikiem elektrycznym AOL-21-2 o mocy 75 W, był zamontowany w kabinie na frontowej ścianie, z lewej strony w górnym narożniku. Wymiana powietrza w tylnej części kabiny odbywała się za pomocą otworu wentylacyjnego w prawej ścianie.

Układ chłodzenia wyposażenia. Wnętrze konsoli operacyjnej było chłodzone za pomocą wentylatora napędzanego silnikiem elektrycznym typu AOL-21-2 o mocy 75 W. Szafa nadajnika posiadała własny układ chłodzenia. Powietrze do jej wnętrza było doprowadzane za pomocą wentylatora napędzanego silnikiem elektrycznym zamontowanym na podłodze, przy przedniej ścianie kabiny.

System ogrzewania. Zimą, podczas pracy stacji, kabina była ogrzewana za pomocą pieca elektrycznego. Kiedy stacja nie pracowała kabinę ogrzewano za pomocą pieca opalanego drewnem, ustawionego przy lewej ścianie. Otwory służące do doprowadzenia powietrza i odprowadzenia spalin znajdowały się na lewej ścianie kabiny i były zakrywane pokrywami zamocowanymi zawiasowo. W czasie, gdy piec nie był używany rurę kominową demontowano i przechowywano na dachu kabiny.

Dehydrator (osuszacz powietrza) typu AD-220T służył do osuszania powietrza atmosferycznego i dostarczania go pod nadciśnieniem ok. 35 kPa do wnętrza współosiowej linii przesyłowej. Zabezpieczało to linię przed wilgocią i możliwością zmiany jej właściwości elektrycznych oraz wystąpienia wewnętrznych wyładowań. Wydajność powietrza wynosiła 10-22 dcm3/min. Osuszacz był zasilany prądem trójfazowym o napięciu 220 V i częstotliwości 50 Hz. Pobór mocy 1,2 kW. Masa dehydratora ok. 105 kg. Wymiary: długość x szerokość x wysokość: 458 x 640 x 562 mm. Środkiem osuszającym w urządzeniu był żel krzemionkowy.

Zasilanie stacji SON-9 w energię elektryczną zapewniała elektrownia polowa APG-15 składająca się z: prądnicy, elektromaszynowej przetwornicy częstotliwości, silnika benzynowego, wózka, obudowy oraz pomocniczego wyposażenia elektrycznego. Prądnica MSA-72/4A o mocy 12 kW wytwarzała trójfazowy prąd przemienny o napięciu 220 V i częstotliwości 50 Hz. Napęd prądnicy zapewniał czterocylindrowy, czterosuwowy silnik gaźnikowy typu GAZ-MKB o mocy 22 KM. Prądnica zasilała przetwornicę oraz aparaturę stacji. Elektromaszynowa przetwornica częstotliwości AŁA-3,5-MB2/0 służyła do przetwarzania prądu trójfazowego o napięciu 220 V i częstotliwości 50 Hz w jednofazowy prąd przemienny o napięciu 110 V i częstotliwości 427 Hz, którym były zasilane przede wszystkim prostowniki stacji. Wymiary elektrowni gotowej do pracy: długość x szerokość x wysokość - 2510 x 1580 x 1615 mm. Masa elektrowni 1500 kg. Zbiornik paliwa o pojemność 80 dcm3 zapewniał czterogodzinną pracę silnika napędowego. Elektrownię przewożono na specjalnie wyposażonym samochodzie ZiS-151 lub ZiŁ-157, który posiadał: wciągarkę, szyny składanej pochylni, zwijak z kablem, ceowniki (prowadnice kół elektrowni polowej) przymocowane do podłogi skrzyni ładunkowej. Elektrownia APG-15 mogła pracować na ziemi, na skrzyni ładunkowej samochodu lub w podziemnym ukryciu.

Obsługę stacji SON-9 zapewniało sześć osób: dowódca, operator odległości - odczytujący kąt położenia celu za pomocą skali bloku wskaźników położenia anteny, operator wskaźnika obserwacji okrężnej - odczytujący azymut, operator kontrolujący pracę bloków stacji, planszecista - odczytujący odległość i wysokość celu, kierowca elektromechanik.



Stacja SON-9A - eksponat stanowi własność Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze i jest prezentowany w jego oddziale w Muzeum Historii i Militariów. Zdjęcie Stanisław Wilk.
 

Stacja SON-9A stanowiła modyfikację stacji SON-9 i była przystosowana do pracy w warunkach stosowania przez przeciwnika aktywnych zakłóceń szumowych. Stacja SON-9A różniła się od stacji SON-9 częściowo budową odbiornika i układu linii przesyłowej oraz całkowicie zmienionym nadajnikiem. Wprowadzono również szereg drobnych zmian w układzie konsoli operacyjnej.

Przy pojawieniu się aktywnych zakłóceń z modulacją szumową stacja, automatycznie lub ręcznie, była przełączana na inną częstotliwość roboczą wolną od zakłóceń. Aparatura przeciwzakłóceniowa przełączała mechanizmy służące do przestrajania: magnetronu, przełącznika antenowego i lokalnego oscylatora mikrofalowego (klistronu typu K-12). W układzie nadawczym stacji wykorzystywano magnetrony typu MI-30. W ukompletowaniu stacji znajdował się jeden magnetron roboczy oraz dwa zapasowe. Magnetrony dobierano w ten sposób, aby pokrywały one pasmo częstotliwości od 2700 MHz do 2860 MHz. Mechanizmy przestrajania posiadały cztery ustalone położenia odpowiadające jednej częstotliwości roboczej i trzem częstotliwością zapasowym. Przestrojenie magnetronu trwało 0,2 s i następowało w wyniku zmiany położenia magnesu stałego, co powodowało zmianę pola magnetycznego oraz w efekcie zmianę częstotliwości roboczej magnetronu. W warunkach pokojowych wykorzystywano wyłącznie jedną częstotliwość magnetronu roboczego. Roboczy zakres generacji magnetronu wynosił ok. 140 MHz, a pasmo przestrajania 120 MHz.

Stacja SON-9A, w porównaniu do stacji SON-9, charakteryzowała się nieco większą dokładnością określania współrzędnych celu w kącie położenia wynoszącą 0-01,8 tysięcznych oraz lepszymi właściwościami w zakresie wykrywania celów lecących na małych wysokościach.

Do montażu wyposażenia stacji SON-9A wykorzystywano przyczepy typu 700 z zawieszeniem resorowym wielopiórowym i z amortyzatorami hydraulicznymi lub typu 5001 z niezależnym zawieszeniem na elementach skrętnych. Stacje SON-9A pierwszych serii produkcyjnych, na tylnej ścianie kabiny, posiadały drzwi z poziomym zawieszeniem i klamry umożliwiające wchodzenie na dach. Kolejne serie stacji SON-9A otrzymały dwuskrzydłowe drzwi zamontowane pionowo oraz metalową drabinkę. Wymiary przyczepy typu 700 z aparaturą stacji (położenie marszowe): długość ze sprzęgiem i hakiem holowniczym x szerokość x wysokość - 6675 x 2400 x 3200 mm. Wymiary wnętrza kabiny stacji: długość x szerokość x wysokość - 4260 x 2160 x 1650 mm.



Stacja SON-9A pierwszych serii produkcyjnych w położeniu bojowym. Zdjęcie pochodzi z albumu naziemnego sprzętu radiolokacyjnego (CAW WBH).
 



Stacja SON-9A późniejszych serii produkcyjnych w położeniu bojowym. Zdjęcie pochodzi z albumu naziemnego sprzętu radiolokacyjnego (CAW WBH).
 



Stacja SON-9A holowana przez specjalnie przystosowany samochód ZiS-151. Zdjęcie pochodzi z albumu naziemnego sprzętu radiolokacyjnego (CAW WBH).
 



Stacja SON-9A w położeniu marszowym.
 



Szafa nadajnika stacji SON-9A, na górze widoczna dolna część kolumny antenowej. Zdjęcie pochodzi ze strony http://www.rwd-mb3.de/technik a/pages/grs9a_2.htm
 

 



Konsola operacyjna stacji SON-9A. Rysunek pochodzi z albumu rysunków stacji.
 

1 - zespół mechanizmów pomiaru odległości, 2 - zespół wskaźników odległości i BWB, 3 - zespół wzmacniacza kanału odległości, 4 - zespół wzmacniacza kanału automatycznego śledzenia, 5 - zespół zasilania urządzeń pomiaru odległości i obserwacji, 6 - zespół automatycznego śledzenia, 7 - zespół zasilania urządzenia pomiaru odległości, 8 - zespół śledzenia w azymucie i kącie położenia, 9 - zespół obserwacji okrężnej, 10 - zespół sterowania anteną, 11 - czasoster, 12 - zespół automatycznego śledzenia w odległości.



Konsola operacyjna oraz rozdzielcza szafa zasilająca - stacji SON-9A. Zdjęcie pochodzi ze strony http://www.rwd-mb3.de/technik a/pages/grs9a 2.htm
 

Zasilanie stacji SON-9A w energię elektryczną zapewniała elektrownia polowa APG-15M będąca zmodernizowaną wersją elektrowni APG-15. W porównaniu do poprzedniczki posiadała ona nieco mniejsze wymiary, które wynosiły (w stanie gotowości do pracy): długość x szerokość x wysokość - 2300 x 1580 x 1500 mm. Ponadto długotrwałość pracy silnika napędowego zwiększono z czterech do ośmiu godzin, a w miejsce czterech oddzielnych tablic rozdzielczych i sterowniczych zastosowano jedną połączoną tablicę rozdzielczą.



Elektrownia polowa APG-15M. Zdjęcie pochodzi z instrukcji elektrowni polowej (CBW).
1 - tablica rozdzielcza, 2 - tablica sterownicza silnika, 3 - wózek, 4 - obudowa, 5 - prostownik selenowy (przenośny), 6 - przewód wydechowy, 7 - licznik godzin pracy.
 

Stacja SON-9AK była modyfikacją radaru SON-9A przystosowaną do współpracy z zestawem KUZA-1-30, który służył do kierowania ogniem pułku artylerii przeciwlotniczej. W tym celu stację wyposażono w specjalne selsyny różnicowe i wskaźniki umożliwiające automatyczne naprowadzanie anteny na obiekty wykryte przez radiolokacyjne stacje wykrywania i naprowadzania. Zestaw KUZA-1-30 powstał na przełomie lat 40. i 50. XX w. w OKB-569 w Zagorsku. Zestaw składał się z wyposażenia stanowiska dowodzenie (SD) pułku artylerii przeciwlotniczej i wyposażenia SD dywizjonów (baterii). W składzie wyposażenia SD pułku znajdowały się: stacja radiolokacyjna obserwacji okrężnej Most-2 lub P-10 z wynośnymi wskaźnikami obserwacji okrężnej, przyczepa samochodowa ze środkami kierowania dywizjonami (bateriami) oraz zespół prądotwórczy. Środki SD dywizjonów (baterii), montowane na przyczepie lub w zabudowanym nadwoziu samochodu ZiS-151, obejmowały: stanowisko odbioru danych z SD pułku, przyrząd kierowania urządzeniem zobrazowaniem, planszety: obserwacji okrężnej, powiadamiania oraz ognia zaporowego, a także środki łączności i zasilania.

Bibliografia:

  • Album naziemnego sprzętu radiolokacyjnego. MON. Warszawa 1969 r. CAW WBH;
  • Elektrownia polowa APG-15 (APG-15M, APG-15MK, APG-15MT). Opis i użytkowanie. Wydawnictwo MON 1963 r. CBW;
  • Instrukcja artylerii przeciwlotniczej. Radiolokacyjna stacja artyleryjska SON-9. Wydawnictwo MON 1957 r.;
  • Instrukcja przestrajania i sprawdzania przestrojenia radiolokacyjnej stacji artyleryjskiej SON-9A. Wydawnictwo MON 1964 r. CAW WBH;
  • Opisowa część katalogu radiolokacyjnej stacji artyleryjskiej SON-9A. Wydawnictwo MON 1964 r. CBW;
  • Pietuchow S. I., Szestow I. W. - Istorija sozdanija i razwitija woorużenija i wojennoj tiechniki Protiwo-Wozdusznoj Oborony Suchoputnych wojsk Rossii. Moskwa 1998 r.;
  • Praca zbiorowa. Prace Przemysłowego Instytutu Telekomunikacji. Warszawa 2003 r.;
  • Radiolokacyjna stacja artyleryjska SON-9. Album rysunków. Wydawnictwo MON 1957 r. CAW WBH;
  • Radiolokacyjna stacja artyleryjska SON-9A. Album rysunków. Wydawnictwo MON 1964 r.;
  • Stacje radiolokacyjne artylerii przeciwlotniczej. Podręcznik. MON. Warszawa 1963 r. CAW WBH.

  • CAW WBH - Album (instrukcja) pochodzi z zasobów Centralnego Archiwum Wojskowego Wojskowego Biura Historycznego;
  • CBW - Instrukcja pochodzi z zasobów Centralnej Biblioteki Wojskowej;
  • Zdjęcia: CAW WBH, CBW, strona http://www.rwd-mb3.de/technik_a/pages/grs9a 2.htm, Stanisław Wilk, archiwum autora.

[ Na początek strony...]