PRZYRZĄD KIEROWANIA OGNIEM ARTYLERII PRZECIWLOTNICZEJ PUAZO-3
(ros. Pribor uprawlenija artillerijskim zienitnym ogniom)
W drugiej połowie lat 30. XX w., w wyniku szybkiego rozwoju lotnictwa, znacznie wzrosła prędkość i wysokość lotu
nowo wprowadzanych samolotów. W tych warunkach używane w Związku Radzieckim przyrządy kierowania ogniem artylerii
przeciwlotniczej typu PUAZO-1 i PUAZO-2, wprowadzone do uzbrojenia odpowiednio w 1932 r. i w 1934 r., stały się
mało przydatne. W trybie pilnym postanowiono wyposażyć Armię Czerwoną (RKKA) w nowe, znacznie lepsze urządzenia.
Z powodu braku możliwości opracowania, w krótkim czasie, własnego przyrządu podjęto decyzję o skopiowaniu
jednego z zagranicznych wyrobów. Pod uwagę brano amerykański przyrząd kierowania ogniem z serii “M”,
czeski typu “SP” oraz jeden z modeli angielskich. Dodatkowym problemem, który należało uwzględnić przy
wyborze wzorca był niski poziom technologiczny ówczesnego przemysłu radzieckiego, który nie był w stanie produkować
złożonych i precyzyjnych urządzeń. Między innymi to spowodowało, że do skopiowania wybrano nie najnowocześniejszy,
ale stosunkowo prosty czeski przyrząd typu “SP”, działający w oparciu o układy mechaniczne.
Ustępował on swoim zagranicznym odpowiednikom brakiem nowoczesnych rozwiązań w postaci układów śledzących oraz
konoid (przestrzennych, trójwymiarowych krzywek), znacząco zwiększających dokładność przyrządu i celność prowadzonego
ognia. Poważnym mankamentem przyrządu była także konieczność wykorzystywania licznej obsługi, niezbędnej do ręcznego
wykonywania wielu czynności jednocześnie. Oprócz tego, podobnie jak jego poprzednicy, przyrząd zapewniał kierowanie
ogniem tylko przy wizualnym śledzeniu celu.
Zadanie skopiowania przyrządu typu “SP” powierzono Biuru Konstrukcyjnemu Fabryki nr 205 im. N. S.
Chruszczowa w Moskwie, podlegającej w tym czasie Ludowemu Komisarzowi Przemysłu Stoczniowego. Na głównego
konstruktora prac wyznaczono K. N. Bogdanowa. W końcu 1939 r. wykonano kilka prototypów przyrządu, które poddano
badaniom na 24. Naukowo-Doświadczalnym Poligonie Artylerii Przeciwlotniczej (24. NIZAP) w pobliżu m. Czkałow (od 1967 r.
Orenburg). W sierpniu 1940 r. przyrząd pod oznaczeniem PUAZO-3 przyjęto do uzbrojenia i skierowano do produkcji
seryjnej w Fabryce nr 205. PUAZO-3, we współpracy ze stereoskopowym dalmierzem optycznym DJa-1, był przeznaczony
do kierowania ogniem baterii armat przeciwlotniczych kalibru 85 mm wz. 1939.
W trakcie II wojny światowej, po wprowadzeniu do wojsk OPL Armii Czerwonej radiolokacyjnych stacji artyleryjskich
umożliwiających prowadzenie ognia do niewidocznych celów powietrznych, PUAZO-3 poddano modernizacji, tak aby mógł on
otrzymywać dane wejściowe nie tylko z dalmierzy optycznych, ale także ze stacji radiolokacyjnych. Niezbędne prace
wykonano w Biurze Konstrukcyjnym Fabryki nr 192 opracowując m. in. specjalne przyrządy przyjmujące oraz przemiennik
koordynat, przekształcający współrzędne celu przedstawiane w układzie sferycznym - wykorzystywanym w stacjach
radiolokacyjnych, we współrzędne celu w układzie cylindrycznym (walcowym) - stosowanym w PUAZO-3.
Przyrząd PUAZO-3 - Muzeum im. Orła Białego w Skarżysku Kamiennej.
Przyrząd PUAZO-3 służył określania i przekazywania do dział baterii armat przeciwlotniczych kal. 85 mm wz. 1939
(52-K i KS-12) danych do strzelania. Jeden przyrząd obsługiwał jedną baterię. Głównym elementem PUAZO-3
był mechaniczny przyrząd centralny (PC), który rozwiązywał zadanie spotkania pocisku z celem w sposób geometryczny,
w cylindrycznym układzie współrzędnych, opierając się na hipotezie, że cel porusza się jednostajnie,
prostoliniowo i na jednakowej wysokości. Danymi wejściowymi dla przyrządu były bieżące współrzędne celu
względem PC: azymut β, kąt położenia ε i wysokość H.
Podczas strzelania do widocznych celów powietrznych azymut i kąt położenia wprowadzane były do przyrządu
w sposób ciągły, przez stałe prowadzenie celu w przeziernikach optycznych, umieszczonych na przyrządzie.
Wysokość celu określana była za pomocą dalmierza, przekazywana głosem (telefonicznie) i wprowadzana do
przyrządu ręcznie, pokrętłem na skali wysokości. W bateriach armat przeciwlotniczych kal. 85 mm wykorzystywano
stereoskopowe dalmierze optyczne DJa-1 o bazie 4 m, powiększeniu 24x i polu widzenia 1,5°.
W czasie strzelania do celów niewidocznych dane o wartości azymutu i kąta położenia celu były przesyłane
za pośrednictwem sieci synchronicznego przekazywania ze stacji radiolokacyjnej do przyrządów przyjmujących,
zabudowanych w miejsce przezierników optycznych. Wysokość celu określano za pomocą stacji radiolokacyjnej i
wprowadzano do przyrządu, tak jak przy strzelaniu do celów widocznych.
W przyrządzie można było uwzględniać poprawki azymutu wyprzedzonego, wysokości, kąta podniesienia, nastawy
zapalnika i czasu lotu pocisku. Poprawki wprowadzali funkcyjni przy pomocy specjalnych pokrętek. Ponadto przyrząd
pozwalał na uwzględnienie: odległości PC od stanowisk ogniowych (rozwarcie, baza), wpływu wiatru na tor lot
pocisku oraz zmianę prędkości początkowej pocisku wskutek zużycie przewodu lufy, różnic gęstości powietrza i
temperatury ładunku.
Wyniki obliczeń w postaci: azymutu wyprzedzonego βw, kąta podniesienia φ i nastawy zapalnika z były
przekazywane w sposób ciągły do dział baterii przeciwlotniczej. Pozwalało to znacznie zwiększyć celność
strzelania i przejść od ognia zaporowego do strzelania w punkt wyprzedzony.
Przyrząd centralny składał się z obudowy, statywu, dwóch przezierników optycznych oraz szeregu
mechanizmów wyliczających, z których każdy stanowił oddzielny zespół przyrządu. Współdziałanie mechanizmów
zapewniały wałki przegubowe, przekładnie zębate oraz elementy cierne. PC był przyrządem typu zamkniętego.
Wszystkie jego mechanizmy były umieszczone w szczelnym metalowym pojemniku, co zabezpieczało je przed
szkodliwym działaniem pyłów i opadów atmosferycznych. Podstawa przyrządu, wzmocniona żebrami, umocowana była
na statywie, który z kolei był przytwierdzony do pomostu przyczepy.
Przezierniki azymutalny i kątów położenia, typu peryskopowego z ruchomymi głowicami i nieruchomymi
okularami, mogły obracać się w granicach od 0° do 90° w płaszczyźnie pionowej oraz o 360° - z
nieograniczoną liczbą obrotów - w płaszczyźnie poziomej. Przezierniki połączone były ze sobą wałkami oraz
przekładnią mechaniczną. Dzięki temu, gdy celowniczy kierunku ustawiał przeziernik azymutalny na cel,
równocześnie obracał się przeziernik kąta położenia i na odwrót, kiedy celowniczy położenia ustawiał
przeziernik kąta położenia, jednocześnie zmieniał się kąt położenia w przezierniku azymutalnym.
Dodatkowo wałki wyjściowe z przekładni były połączone, za pomocą sprzęgieł, z wałkami odpowiednich mechanizmów PC.
Do zespołów liczących przyrządu należały mechanizmy: wysokości, odległości poziomej, mnożników, zgrania,
rozwarcia i wiatru, trójkąta wyprzedzenia oraz bębnów balistycznych.
Mechanizm wysokości - służył do wprowadzenia wartości wysokości celu H i poprawki wysokości.
Mechanizm odległości poziomej - był przeznaczony do wypracowania odległości poziomej Dp, na podstawie
wprowadzonej do przyrządu wysokości celu H i stale wprowadzanego kąta położenia celu ε.
Mechanizm mnożników - umożliwiał określenie składowych wyprzedzenia kierunku Sβ i
wyprzedzenia odległości SDp, dla mechanizmu trójkąta wyprzedzenia, przy rozwiązywaniu zadania spotkania.
Mechanizm zgrania - przekształcał wypracowane w mechanizmie mnożników wielkości Sβ i
SDp, przedstawione w postaci wartości prędkości kątowych, w wartości liniowe. W mechanizmach mnożników i
zgrania wykorzystywane były mechanizmy cierne. Do napędu mnożników mechanizmu zgrania wykorzystywany był
silnik elektryczny o stałej prędkości obrotowej (60 ÷0,5% obr./s). Silnik zasilany był prądem stałym
z baterii akumulatorów synchronicznego przekazywania.
Mechanizm rozwarcia i wiatru - służył do uwzględnienia rozwarcia (odległości przyrządu od środka baterii
w poziomie i pionie) oraz prędkości i kierunku wiatru. Wielkość rozwarcia oraz odchylenie toru lotu pocisku
pod wpływem wiatru uwzględniał zgrywający rozwarcie za pomocą dwóch pokręteł, lewego do wprowadzania składowych
PDp i PwDp oraz prawego do wprowadzania składowych Pβ i Pwβ.
Mechanizm trójkąta wyprzedzenia - był przeznaczony do rozwiązania zadania polegającego na zbudowaniu
trójkąta prostokątnego z dwóch przyprostokątnych (proporcjonalnych do Dp+SDp oraz do Sβ)
i określenia przeciwprostokątnej (proporcjonalnej do wyprzedzonej odległości poziomej Dpw) oraz kąta wyprzedzenia w
azymucie Δβ.
Wartość azymutu wyprzedzonego βw uzyskiwano po zsumowaniu, w specjalnym dyferencjale, bieżącej wartości
azymutu celu β z wartością kąta wyprzedzenia w azymucie Δβ(βw = β + Δβ).
Mechanizm bębnów balistycznych - umożliwiał wypracowanie, przez funkcyjnych, za pomocą wykresów
balistycznych: czasu lotu pocisku τ, kąta podniesienia ε i nastawy zapalnika z. Lewy bęben zawierał
wykres czasu lotu pocisku. Na prawym bębnie umieszczone były wykresy kątów podniesienia i nastaw zapalnika.
Do uwzględnienia zmiany prędkości początkowej pocisku przyrząd posiadał trzy wymienne komplety wykresów
balistycznych z różnicami prędkości: ΔV0 = 0%, ΔV0 = -4 % i
ΔV0 = -6% dla zapalnika T-5.
Otrzymane w ten sposób wartości azymutu wyprzedzonego βw, kąta podniesienia ε
i nastawy zapalnika z były przekazywane do odpowiednich kluczy nadawczych, a z nich przesyłane do dział baterii
za pomocą sieci synchronicznego przekazywania. Klucze nadawcze: azymutu wyprzedzonego, kąta podniesienia i nastawy
zapalnika zamontowane były w środkowej części kadłuba mechanizmu bębnów balistycznych.
Instalacja elektryczna przyrządu centralnego składała się z kilku sieci elektrycznych, w tym: sieci
synchronicznego przekazywania, sieci silnika stałej prędkości obrotowej, sieci syreny, sieci oświetleniowej
oraz sieci prądnicy do ładowania akumulatorów.
Sieć synchronicznego przekazywania służyła do ciągłego przekazywania wyliczonych przez przyrząd
centralny wartości azymutu wyprzedzonego βw, kąta podniesienia ε i nastawy zapalnika z na cztery
lub sześć armat ustawionych w pewnej odległości od przyrządu. Do zasadniczych elementów sieci synchronicznego
przekazywania należały: klucze nadawcze, centralna skrzynka rozdzielcza, działowe skrzynki rozdzielcze, odbiorniki,
kable oraz źródło prądu synchronicznego przekazywania.
Elementami nadawczymi synchronicznego przekazywania były trzy klucze nadawcze (βw, ε i z) umieszczone
w PC i połączone mechanicznie z jego mechanizmami. Klucze nadawcze były przeznaczone do zamiany kątowych przemieszczeń
wirnika klucza na elektryczne impulsy odpowiadające tym kątowym przemieszczeniom oraz do przekazania ich do odbiorników.
Klucze nadawcze zmieniały prąd stały na prąd przemienny trójfazowy o częstotliwości zależnej od kątowej prędkości
obrotów kluczy. Każdy klucz nadawczy połączony był za pośrednictwem sieci kablowej, centralnej skrzynki rozdzielczej
oraz działowych skrzynek rozdzielczych z czterema lub sześcioma odbiornikami umieszczonymi na armatach. Centralna
Skrzynka Rozdzielcza (CSR)zapewniała rozdzielenie na poszczególne armaty sygnałów wypracowanych przez PC.
Działowe Skrzynki Rozdzielcze służyły do rozdzielenia na poszczególne odbiorniki armat sygnałów otrzymanych z CSR.
Elementami odbiorczymi były odbiorniki synchronicznego przekazywania - silniki typu ST, które wraz z mechanicznymi
przekładniami, skalami i wskazówkami zamontowane były na armatach. Na każdej armacie umieszczono DSR oraz trzy
odbiorniki: kątów podniesienia, azymutu wyprzedzonego i nastawy zapalnika. Silniki typu ST służyły do zamiany
elektrycznych impulsów, przekazywanych przez klucze nadawcze, na przemieszczenia kątowe ich wirników odpowiadające
kątowym przemieszczeniom kluczy.
Źródłem prądu synchronicznego przekazywania była bateria akumulatorów typu NKN-45. PC posiadał dwie baterie
akumulatorów, jedną do pracy, drugą zapasową.
Odbiornik kątów podniesienia wraz ze skalami, wskazówkami i mechanicznymi przekładniami był zamontowany w
hermetycznej skrzynce i umocowany na specjalnym wsporniku z lewej strony armaty. Odbiornik posiada dwie ruchome
skale do zgrubnego i dokładnego odczytu, które poprzez mechaniczne przekładnie połączone były z mechanizmem
podniesieniowym armaty. Skale pokazywały aktualny kąt podniesienia lufy armaty. Z kolei wskazówka zgrubnego
odczytu i wskazówka wycinkowa (sektorowa) dokładnego odczytu, także poprzez mechaniczne przekładnie, były połączone
z silnikiem ST - otrzymującym dane z PC. Wskazówki pokazywały wyliczony przez PC kąt podniesienia ε.
Aby nadać armacie odpowiedni do oddania strzału kąt podniesienia należało pokrętłem mechanizmu podniesienia obracać
dotąd, aż zerowe wartości obydwu skali będą zgrane z zerowymi wskaźnikami obydwu wskazówek. Wskazówka wycinkowa
umożliwiała ponadto wprowadzanie oddzielnych poprawek dla pojedynczej armaty. Skala zgrubnego odczytu odbiornika była
wyskalowana w przedziale od 00-00 do 15-00 tysięcznych (0 - 90°), a wartość jednej podziałki odpowiadała
1-00 tysięcznym (6°). Pełny obrót skali dokładnego odczytu odpowiadał 3-00 (3 x 1-00) tysięcznym (18°),
a wartość jednej podziałki była równa 0-02 tysięcznym (0° 07´).
Odbiornik kątów podniesienia. 1 - żarówka do sprawdzania linii I-II synchronicznego przekazywania, 2 - przycisk
do sprawdzania linii synchronicznego przekazywania, 3 - żarówka do sprawdzania linii I-III synchronicznego
przekazywania, 4 - oprawa żarówki do oświetlania skali, 5 - ruchoma skala zgrubnego odczytu, 6 - wskazówka,
7 - wskazówka sektorowa, 8 - ruchoma skala dokładnego odczytu.
Reprodukcja rysunku z instrukcji przyrządu pochodzącej z zasobów Centralnej Biblioteki Wojskowej.
Odbiornik azymutu - budowa, działanie i wygląd odbiornika były bardzo podobne do odbiornika katów
podniesienia. Różnica występowała jedynie w skali zgrubnego odczytu, która była naniesiona na całym obwodzie
tarczy i wyskalowana w przedziale od 00-00 do 60-00 tysięcznych (0 - 360°). Odbiornik azymutu był umieszczony
z prawej strony armaty i połączony mechanicznie z mechanizmem kierunkowym armaty oraz elektrycznie z PC. Aby nadać
armacie odpowiedni do oddania strzału kąt azymutu wyprzedzonego βw należało pokrętłem mechanizmu kierunkowego
obracać tak, aż zerowe wartości obydwu skali będą zgrane z zerowymi wskaźnikami obydwu wskazówek.
Odbiornik azymutu. Reprodukcja rysunku z instrukcji przyrządu pochodzącej z zasobów Centralnej Biblioteki Wojskowej.
Odbiornik nastawy zapalnika umocowany był na mechanicznej nastawnicy zapalnika, która z kolei była zamontowana
na dziale. Odbiornik posiadał nieruchomą skalę, wskazówkę wycinkową, wskazówkę, przekładnie oraz pokrętło.
Wyliczona przez PC wartość nastawy zapalnika za pomocą linii synchronicznego przekazu, silnika ST oraz dwóch
przekładni była przekazywana na wskazówkę wycinkową i odwzorowana na skali. Skala posiadała 181 podziałek w
przypadku wykorzystywania pocisków z mechanicznym zapalnikiem czasowym WM-30 lub 165 podziałek przy stosowaniu
pocisków z pirotechnicznym zapalnikiem czasowym T-5 lub T-11. Wskazówka za pomocą przekładni połączona była z
pokrętłem i nastawnicą zapalnika. Funkcyjny obrotami pokrętła zgrywał wskazówkę ze wskazaniami wskazówki wycinkowej
na skali i jednocześnie ustawiał mechaniczną nastawnicę zapalnika. Wskazówka wycinkowa umożliwiała ponadto
wprowadzanie oddzielnych poprawek nastawy zapalnika dla pojedynczej armaty.
Odbiornik nastawy zapalnika stosowany w armatach nie posiadających mechanicznej nastawnicy zapalnika był
przymocowany bezpośrednio do działa. Odbiornik taki posiadał skalę i wskazówkę wycinkową wskazującą nastawę
zapalnika wyliczoną przez PC. Wartość nastawy zapalnika odczytywano ze skali i przekazywano głosem w celu ręcznego
nastawienia zapalnika za pomocą specjalnego klucza.
Odbiornik nastawy zapalnika stosowany w armatach bez mechanicznej nastawnicy zapalnika. Reprodukcja rysunku z instrukcji przyrządu pochodzącej z zasobów Centralnej Biblioteki Wojskowej.
Syrena przyrządu centralnego była przeznaczona do dźwiękowego uprzedzania obsługi o
“wchodzeniu przyrządu” w zakres zabronionych ustawień mechanizmów liczących.
Oświetlenie przyrządu centralnego oraz skali odbiorników na armatach zapewniały dwie baterie akumulatorów -
zasadnicza oraz zapasowa. Każda bateria składa się z 8 akumulatorów NKN-10.
Zespół prądotwórczy AZ-2A służył do ładowania baterii akumulatorów i składał się z silnika benzynowego,
generatora prądu stałego, chłodnicy, wózka oraz tablicy rozdzielczej.
Przyczepa, jednoosiowa na pneumatycznych kołach od samochodu ZiS-5, służyła do przewożenia przyrządu
centralnego, dwóch baterii akumulatorów do zasilania sieci synchronicznego przekazywania, dwóch baterii akumulatorów
do oświetlenia przyrządu i odbiorników, skrzyni z przeziernikami oraz skrzyni z wykresami balistycznymi.
Przyczepa stanowiła także miejsce pracy obsługi PC w czasie pracy bojowej. Do ustawiania PC w położenie bojowe
przyczepa była wyposażona w cztery podnośniki. Środkiem ciągu przyczepy był samochód ZiS-151, którym jednocześnie
przewożono: obsługę, dalmierz stereoskopowy DJa-1, kable i zespół prądotwórczy. Do przewożenia przyrządu centralnego
mogła być także wykorzystywana dwuosiowa przyczepa typu U-2SP-3.
Obsługa PUAZO-3. Obsługę przyrządu zapewniało 11 żołnierzy, w tym dowódca i dziesięciu funkcyjnych.
W czasie pracy bojowej funkcyjni posługiwali się m. in. dwoma okularami przezierników, dwunastoma pokrętłami
roboczymi, pięcioma pokrętkami do wprowadzania poprawek oraz osiemnastoma oknami do obserwacji bębnów balistycznych
i różnorodnych skali.
Rozmieszczenie obsługi podczas pracy bojowej.
D - dowódca;
Nr 1 - zgrywający rozwarcie i wpływ wiatru;
Nr 2 - zgrywający zapalnik;
Nr 3 - zgrywający kąt podniesienia;
Nr 4 - zgrywający czas lotu pocisku;
Nr 5 - wprowadzający wartość wysokości;
Nr 6 - celowniczy położenia;
Nr 7 - zgrywający wyprzedzenie kierunku;
Nr 8 - zgrywający wyprzedzenie odległości;
Nr 9 - celowniczy kierunku;
Nr 10 - elektryk, który dodatkowo w przypadku konieczności wprowadzał poprawki na opóźnienie wystrzału.
Rozmieszczenie podstawowych elementów przeznaczonych do użytkowania przyrządu centralnego.
Widok strony przedniej PC - Muzeum im. Orła Białego w Skarżysku Kamiennej.
1 - okno do obserwacji skali zgrania Sβ, 2 - okno do obserwacji skali zgrania SDp, 3 - okno do kontroli ilości
obrotów silnika stałej prędkości, 4 - okno do obserwacji skali wyprzedzenia kierunku Sβ, 5 - okno do obserwacji
skali sumy składowych kierunku i sumy składowych odległości, 6 - okno do obserwacji skali wyprzedzenia odległości SDp,
7 - pokrętło zgrania Sβ, 8 - pokrętło zgrania SDp.
Widok strony prawej PC - Muzeum im. Orła Białego w Skarżysku Kamiennej.
1 - okno do bębna z wykresem nastawy zapalnika, 2 - okno do obserwacji
skali czasu lotu pocisku, 3 - okno do obserwacji skali odległości poziomej Dp, 4 - przeziernik kątów
położenia, 5 - okular przeziernika kątów położenia, 6 - okno do obserwacji mechanizmu rozwarcia, 7 - pokrętło
zgrania składowych PDp i PwDp , 8 - pokrętło zgrania składowych Pβ i
Pwβ, 9 - pokrętło kątów położenia, 10 - pokrętło zgrania zapalnika, 11 - dodatkowe pokrętło azymutalne.
Widok strony lewej PC - Muzeum im. Orła Białego w Skarżysku Kamiennej.
1 - okno do obserwacji skali azymutu rzeczywistego, 2 - przeziernik azymutalny, 3 - okular przeziernika
azymutalnego, 4 - pokrętło wysokości, 5 - okno do obserwacji skali wysokości, 6 - pokrętło azymutalne,
7 - dodatkowe pokrętło kątów położenia, 8 - pokrętło mechanizmu do umocowania przyrządu.
Widok strony tylnej PC - Muzeum im. Orła Białego w Skarżysku Kamiennej.
1 - okno do bębna z wykresem czasu lotu pocisku, 2 - okno do bębna z wykresem kątów podniesienia,
3 - okno do obserwacji skali azymutu wyprzedzonego, 4 - okno do obserwacji klucza nadawczego azymutu wyprzedzonego,
5 - okno do obserwacji klucza nadawczego nastawy zapalnika, 6 - okno do obserwacji klucza nadawczego kątów
podniesienia, 7 - pokrętło zgrania czasu lotu pocisku, 8 - pokrętło zgrania kątów podniesienia (brakujące).
Objaśnienia: SDp - wyprzedzenie odległości - składowa drogi celu w czasie wyprzedzonym, równym czasowi lotu pocisku, w kierunku odległości poziomej rzeczywistego położenia celu; Sβ - wyprzedzenie kierunku - składowa drogi celu w czasie wyprzedzonym, równym czasowi lotu pocisku, w kierunku prostopadłym do kierunku odległości poziomej rzeczywistego położenia celu; PDp - składowa rozwarcia w kierunku odległości poziomej rzeczywistego położenia celu; Pβ - składowa rozwarcia w kierunku prostopadłym do kierunku odległości poziomej rzeczywistego położenia celu; PwDp - składowa odchylenia toru lotu pocisku pod działaniem wiatru w kierunku odległości poziomej rzeczywistego położenia celu; Pwβ - składowa odchylenia toru lotu pocisku pod działaniem wiatru w kierunku prostopadłym do kierunku odległości poziomej rzeczywistego położenia celu.
Bibliografia:
Instrukcja artylerii przeciwlotniczej. Przyrząd cetralny PUAZO-3. Warszawa 1953 r. CBW;
Pietuchow S. I., Szestow I. W. - Istorija sozdanija i razwitija woorużenija i wojennoj tiechniki Protiwo-Wozdusznoj Oborony Suchoputnych wojsk Rossii. Moskwa 1998 r.;
Uczebnik sierżanta wojskowoj zienitnoj artillerii. Kniga 3. Moskwa 1952 r.;
Uczebnik sierżanta zienitnoj artillerii. Kniga 1. Moskwa 1948 r.
CBW - Instrukcja pochodzi ze zbiorów Centralnej Biblioteki Wojskowej.