DALMIERZE OPTYCZNE

  Ppłk w st. spocz. mgr inż. Adam Wyderko:  

Ppłk w st. spocz. mgr inż. Adam Wyderko jest absolwentem Wojskowej Akademii Technicznej, Wydziału Mechanicznego - specjalność budowa samolotów i silników lotniczych.

W latach 1976-1988 był oficerem służby inżynieryjno-lotniczej w 32. Pułku Lotnictwa Rozpoznania Taktycznego i Artyleryjskiego (od styczna 1983 r. 32. PLRT), stacjonującym w Sochaczewie. Służbę w Wojskach Lotniczych zakończył na stanowisku dowódcy eskadry technicznej.

W następnych latach służył kolejno w Szefostwie Techniki Lotniczej (1988-1991), w Szefostwie Badań i Rozwoju Techniki Wojskowej (1991-1993), Departamencie Rozwoju i Wdrożeń MON (1993-2000) oraz w Departamencie Polityki Zbrojeniowej MON (2000-2006), gdzie był starszym specjalistą. Nadzorował z ramienia wojska prace badawczo-rozwojowe w zakresie techniki lotniczej, w tym m. in. opracowanie specjalistycznych wersji śmigłowca W-3 Sokół: W-3U Salamandra, W-3W, W-3RM Anakonda oraz W-3RR Procjon.
 

Do określania bieżących parametrów położenia celu, w jednostkach artylerii lufowej OPL, wykorzystywano w zasadzie trzy typy optycznych dalmierzy stereoskopowych opracowanych w ZSRR. W bateriach armat przeciwlotniczych kalibru 37 mm były to dalmierze ZDN. W bateriach armat przeciwlotniczych kalibru 85 mm wyposażonych w przyrządy kierowania ogniem PUAZO-3 wykorzystywano dalmierze DJa-1. W bateriach armat przeciwlotniczych kalibru 57, 85 i 100 mm posiadających przeliczniki PUAZO-6-60, PUAZO-6-12 i PUAZO-6-19 (odpowiednio) użytkowano dalmierze D-49 (D-49M).

Dalmierz stereoskopowy ZDN

Dalmierz stereoskopowy ZDN, z nieruchomymi znaczkami pomiarowymi, służył do określania odległości rzeczywistej (pochyłej, skośnej) celu w bateriach artylerii przeciwlotniczej małego kalibru. Odczytana na skali pomiarowej odległość przekazywana była głosem do obsługi dział, w celu dokonania nastaw celownika.

Kadłub dalmierza ZDN stanowiła cienkościenna rura, wykonana ze stopu aluminium i pomalowana farbą ochronną. W rurze znajdowały się części optyczne i mechaniczne dalmierza. Układ optyczny dalmierza składał się z: binokularnego układu optycznego, podwójnego kolimatora i systemu oświetlającego. Urządzenie oświetlające było zakładane w razie konieczności oświetlenia skali pomiarowej. U ukompletowaniu dalmierza znajdował się statyw plecowy, który mógł być wykorzystywany w celu ułatwienia pracy.

Wcześniejsza wersja dalmierza oznaczona ZD posiadała powiększenie 6,4x i pole widzenia 4°.

Pomiaru odległości w dalmierzu stereoskopowym dokonuje się przez stereoskopowe zgranie ze sobą dwóch obrazów tego samego przedmiotu, utworzonych w płaszczyźnie znaków pomiarowych przez lewą i prawą połówkę dalmierza. W dalmierzach z nieruchomymi znaczkami pomiarowymi znaczki te stanowią jednocześnie skalę odległości. Pomiar odległości do wybranego celu sprowadza się do odczytywania wartości przy znaczku, który znajduje się najbliżej celu.

Dalmierz stereoskopowy DJa-1

Dalmierz stereoskopowy DJa-1, z ruchomymi znaczkami pomiarowymi, przeznaczony był do określania odległości rzeczywistej i wysokości celu w bateriach artylerii przeciwlotniczej średniego kalibru. Za pomocą dalmierza można było także mierzyć azymut i kąt położenia celu. Określanie wysokości celu odbywało się w specjalnym mechanizmie zwanym wysokościomierzem, na podstawie odległości rzeczywistej i kąta położenia celu.

Obsługę dalmierza zapewniał dowódca - odczytujący wysokość celu oraz trzech funkcyjnych: dalmierzysta - dokonujący pomiaru odległości, naprowadzający w azymucie oraz naprowadzający w kącie położenia celu. Odczytane parametry celu przekazywano głosem (telefonicznie) obsłudze przyrządu kierowania ogniem PUAZO-3

Dalmierz składał się z: trzyczęściowego stalowego korpusu mieszczącego układy optyczne, łoża, trójnoga oraz dwóch lornet (wizjerów). Układ optyczny dalmierza tworzyły dwa niezależne układy - prawy i lewy, umieszczone w korpusie. Do zgrubnego naprowadzania dalmierza służył dodatkowy wizjer przeziernikowy, składający się z muszki i szczerbinki. Lornety służyły do poszukiwania celu, jego śledzenia oraz naprowadzenia na niego dalmierza. Lewą lornetą posługiwał się naprowadzający w kącie położenia, a prawą naprowadzający w azymucie.

W dalmierzu z ruchomymi znaczkami, za pomocą pokrętła pomiarowego, zgrywa się znaczek pomiarowy z obrazem celu. Pomiar odległości następuje za pomocą dwuklinowego kolimatora.

Dalmierz DJa-1 był zmodernizowaną i ulepszoną wersją dalmierza DJa.

Dalmierz stereoskopowy D-49

Dalmierz D-49 wykorzystywano do określenia współrzędnych celu powietrznego: odległości rzeczywistej, azymutu oraz kąta położenia. Dalmierz zamontowany był na górnej pokrywie przyrządu kierowania ogniem PUAZO-6. Odległość i kąt położenia celu, zmierzone dalmierzem, przekazywane były do napędów odległości i kąta położenia celu w przeliczniku za pomocą połączeń mechanicznych. Obsługę dalmierza stanowiło trzech funkcyjnych: dalmierzysta, celowniczy azymutu i celowniczy kąta położenia celu.

Kadłub dalmierza stanowiła jednolita rura, na której zamontowane były okulary, lornety i pokrętła do sterowania mechanizmami. Wewnątrz rury znajdowały się elementy optyczne i mechaniczne. Na końcach rury zamocowane były głowice z pentagonami optycznymi. Ponadto w prawej głowicy znajdował się kompensator optyczny. Łatwą zmianę kąta położenia dalmierza względem przelicznika, w płaszczyźnie pionowej, zapewniały dwa łożyska oporowe nałożone na rurę jego kadłuba. Obudowy łożysk zamontowane były od góry na przeliczniku. W obudowę prawego łożyska zamontowano mechanizm układu pomiaru odległości, który za pomocą wałka przegubowego połączony był z napędem odległości celu w przeliczniku. W obudowę lewego łożyska zamontowano z kolei mechanizm naprowadzania dalmierza według kąta położenia celu, połączony za pomocą wałka przegubowego z napędem kąta położenia celu w przeliczniku. Lornety służyły do uchwycenia celu i naprowadzania dalmierza na cel. Prawą lornetę obsługiwał celowniczy azymutu, a lewą – celowniczy kąta położenia celu. Do szybkiego naprowadzania lornet, a tym samym i dalmierza, na cel służyły celowniki zgrubnego naprowadzania posiadające szczerbinkę i muszkę. Dalmierz wyposażony był w elektryczny układ oświetlenia oraz elektryczny układ ogrzewania, wykorzystywany w warunkach zimowych.

Czynności funkcyjnych przy pomiarze odległości. Po wykryciu celu celowniczowie, obracając pokrętłami naprowadzania przelicznika według azymutu i kąta położenia celu, obracali dalmierz w kierunku lecącego samolotu i za pomocą celowników zgrubnego naprowadzania namierzali cel. Następnie przystępowali do jego obserwacji przez lornety. W chwili, gdy cel znalazł się w centralnym kręgu pola widzenia lornet celowniczowie przechodzili na prowadzenie celu, przy czym celowniczy azymutu zgrywał z celem pionową, a celowniczy kąta położenia celu poziomą linię krzyży siatek lornet. Gdy cel po uchwyceniu był widoczny w polu widzenia dalmierza, dalmierzysta obracając pokrętło odległości przelicznika zgrywał zgrubnie znaki pomiarowe z celem, a następnie przechodził do pracy bojowej prowadząc cel za pomocą ręcznego lub półautomatycznego napędu naprowadzania w odległości i dokonywał pomiarów odległości.

Dalmierz D-49 zintegrowany z przelicznikiem PUAZO-6-19M. Muzeum im. Orła Białego w Skarżysku Kamiennej

Pod koniec lat 50. ubiegłego wieku, po wprowadzeniu do dalmierza D-49 niewielkich zmian konstrukcyjnych i udogodnień eksploatacyjnych, rozpoczęto produkcję wersji oznaczonej D-49M.

Bibliografia:

• Instrukcja artylerii przeciwlotniczej. 4 - metrowy dalmierz stereoskopowy DJa. Cz. I. Opis sprzętu. Warszawa 1948r. CBW;
• Instrukcja uzbrojenia. 1 - metrowy dalmierz stereoskopowy ZDN. Opis i utrzymanie. Warszawa 1959 r. CBW;
• Instrukcja uzbrojenia. Dalmierz stereoskopowy D-49. Opis i eksploatacja. Warszawa 1961 r. CBW;
• Uczebnik sierżanta wojskowoj zienitnoj artillerii. Kniga 3. Moskwa 1952 r.

CBW - Instrukcja pochodzi ze zbiorów Centralnej Biblioteki Wojskowej.

Zdjęcia: Autor (3, 4) i Internet (1, 2).

[ Na początek strony...]