1. Śląska Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej
m. Bytom

Początki historii 1. Brygady Rakietowej OP sięgają 1952 roku. W październiku 1952 roku, w ramach zmian organizacyjnych, rozformowano 7 Korpus Artylerii Plot, tworząc w jego miejsce dwie dywizje – 13. Dywizję Arylerii Przeciwlotniczej w Bytomiu w składzie 85, 89, 90, 96 i 97 paplot i 15. Dywizję Arylerii Przeciwlotniczej we Wrocławiu w składzie 3, 14, 98 i 99 paplot. 9 Dywizja Arylerii Przeciwlotniczej i pozostałe samodzielne pułki artylerii przeciwlotniczej nie uległy reorganizacji. W 1959 roku nazwa 13. Dywizji Arylerii Przeciwlotniczej zmienia sie na 13 Dywizja Arylerii Przeciwlotniczej im. Powstańców Śląskich i w 1962 roku na 13 Dywizja Artylerii OPK im. Powstańców Śląskich. Zmiana nazwy zwiazana była z powołaniem (Rozkaz MON Nr 0039/Org. z dnia 14.04.1962r.) nowego Rodzaju Sił Zbrojnych, Wojsk Obrony Powietrznej Kraju. Do WOPK wydzielono artylerię rakietową, wojska radiotechniczne oraz część jednostek lotnictwa myśliwskiego.

Zgodnie z Rozkazem MON Nr 005/Org. z dnia 28.01.1961 r. i wcześniejszą Dyrektywą Nr 002/Oper., rozpoczyna się w CSSAiR m. Bemowo Piskie kurs szkolenia kadry i żołnierzy służby zasadniczej na PZR SA–75 Dzwina na potrzeby zaplanowanych do formowanych dywizjonów ogniowych i dywizjonu technicznego 13. DA OPL OK Bytom.

Kurs rozpoczyna się 02.01.1961r., kończy egzaminami 15.08.1961r., są to dywizjony (w nawiasach podano potocznie stosowane nazwy miejsc stacjonowania SO dywizjonów):

• 11 dr OP m. Kuźnia Raciborska, JW 1048, dowódca ppłk Ryszard Rząsa, rozformowany w 1990 r.;
• 12 dr OP m. Strzelce Opolskie, (Zimna Wódka), JW 1049, dowódca kpt. Zbigniew Olejnik, rozformowany w 1998 r.;
• 13 dr OP m. Lubliniec, JW 1054, dowódca mjr Czesław Urban, rozformowany w 1998 r.;
• 14 dr OP m. Woźniki Śląskie, JW 1357, dowódca mjr Witold Kowalski, rozformowany w 2011 r.;
• 19 dt OP m. Gliwice, (Toszek), JW 1601, dowódca ppłk Jan Sobisiak, rozformowany w 1999 r.

W CSSRiA rozpoczyna się 10.11.1961r. kolejny kurs szkolenia kadry i żołnierzy służby zasadniczej, kończy egzaminami w dniu 17.04.1962r. Kurs realizowano także na potrzeby nowo formowanych dywizjonów ogniowych i dywizjonu technicznego 13 DA OPL OK Bytom:

• 15 dr OP m. Zawiercie, (Ciągowice), JW 1411, dowódca ppłk Andrzej Nowak, rozformowany w 1998 r.;
• 16 dr OP m. Bukowno, JW 1514, dowódca mjr Jan Kozioł, rozformowany w 1989 r.;
• 17 dr OP m. Oświęcim, (Libiąż lub Chełmek), JW 1521, dowódca mjr Henryk Zając, rozformowany w 2011 r.;
• 18 dr OP m. Pszczyna, (Kobiór), JW 1525, dowódca mjr Ryszard Sawicki, rozformowany w 1989 r.;
• 20 dt OP m. Olkusz, (Hutki), JW 1924, dowódca mjr Anatol Szyrkowiec, rozformowany w 1987 r.

Formalnie w marcu 1962 r., na podstawie zarządzenia szefa Sztabu Generalnego Nr 0012/Org. z dnia 09.02.1962 r. i rozkazu dowódcy 1. KOPK Nr 0030/Org. z 26.03.1962r., przystąpiono do formowania dywizjonów rakietowych dywizji śląskiej. Rozformowane zostały 96 i 89 pułk artylerii przeciwlotniczej na bazie których powstały nowe dywizjony.

Zasadniczym zadaniem dywizji jest osłona obiektów Górnośląskiego Okęgu Przemysłowego, baz lotniczych i zgrupowań wojsk, we współdziałaniu z lotnictwem myśliwskim i obroną przeciwlotniczą wojsk operacyjnych.

Nie obyło sie bez kłopotów, były opóźnienia w budowie koszar dla dywizjonów, nowo formowane jednostki zakwaterowano na przełomie listopada i grudnia 1961 r. pod namiotami. We wrześniu 1962 r. pod namioty trafiły dywizjony drugiego rzutu.

Na podstawie zarządzenia Nr 00165 dowódcy 1. Korpusu OPK z dnia 20.10.1962r., 13 DA OPK przekazana została w skład 3. Korpusu OPK. Faktyczne przekazanie, z uwagi na trwający kryzys kubański, nastąpiło dopiero 8 grudnia 1962 roku.

W tym samym roku, w tak trudnych warunkach, trwał wyścig z czase. Obsługi bojowe dywizjonów zgrywały się przed wyjazdem na strzelania bojowe na kazachstański poligon w Aszułuku.

Strzelania bojowe odbyły się w czerwcu i październiku 1962 r. W czerwcu strzelania poligonowe wykonywały dywizjony pierwszego rzutu i w październiku dywizjony drugiego rzutu. Sześć dywizjonów wykonywało strzelania do rożków RM–2 i dwa dywizjony do tarcz ŁA–17MM imitujących cele szybkie i na dużych wysokościach. Dwa dywizjony wykonały strzelania na ocenę dobrą, pozostałe na ocenę bardzo dobrą.

W czasie, gdy grupy bojowe dywizjonów przygotowywały się i wykonywały zadania poligonowe, pozostała kadra i żołnierze służby zasadniczej pracowali przy budowie stanowisk dywizjonowych. Wykonano tytaniczną pracę i mimo to nie uporano się z nią w 1962 roku. Prace trwały do 1966 roku. W tym czasie wybudowano w 13. DA OPK 28 km dróg dojazdowych do stanowisk ogniowych z wykorzystaniem płyt betonowych oraz 25 km dróg o nawierzchni ulepszonej. Wykarczowano 100 hektarów lasów, budując obwałowania ziemne wokół stacji radiolokacyjnych, wyrzutni rakiet i stanowisk technicznych. Wykonano utwardzenia nawierzchni dróg wewnętrznych żużlem wielkopiecowym (18 tys. ton) i stanowiska polowe elaboracji rakiet.

W system dyżurów bojowych Wojsk OPK 13. DA OPK została włączona w 1964 roku. Stały dyżur bojowy pełniło, na zmianę, 25% dywizjonów z czasem osiągania gotowości do startu rakiet 15 minut.

Rozkazem Nr 025 ministra Obrony Narodowej z dnia 30.09.1967r. zmienia się kolejny raz nazwa dywizji, tym razem na 1. Dywizję Artylerii OPK im. Powstańców Śląskich.

Po analizie sposobu zwalczania arabskiej osłony przeciwlotniczej przez pilotów izraelskich w wojnie błyskawicznej w czerwcu 1967 r., na uzbrojenie dywizjonów rakietowych dywizji wprowadzono w 1967r. baterie 37 mm armat przeciwlotniczych i przeciwlotnicze karabiny maszynowe PKM–2. Zapewniały one osłonę przeciwlotniczą przed atakami środków napadu powietrznego z małych i bardzo małych wysokości.

W 1976 roku, w uznaniu zasług 1. DA OPK, jej dowódca płk Jan Łazarczyk, jako pierwszy spośród dowódców związków taktycznych artylerii rakietowej WOPK, został mianowany generałem brygady.

W 1978 r., na podstawie zarządzenia szefa Sztabu Generalnego WP nr 021/Org. z dnia 30 marca 1978 r., dywizja wzmacnia swoje możliwości bojowe formując nowe dywizjony S–125 Newa:

• 72 dr OP m. Oświęcim, (Lędziny), JW 1691, dowódca ppłk Marian Kościuk;
• 73 dr OP m. Oświęcim, (Bujaków), JW 2272, dowódca ppłk Roman Sobik;
• 74 dr OP m. Gliwice, (Ostropa), JW 2389, dowódca kpt. Jan Zawisza;
• 75 dr OP m. Gliwice, (Przezchlebie), JW 1966, dowódca ppłk Rudolf Ryncarz.

Dywizjony 72, 73 i 75 dr OP otrzymały, wiosną 1978 roku, PZR S–125 (dwubelkowe) od dywizjonów dywizji warszawskiej, natomiast 74. dr OP otrzymał (w 1979 roku) PZR S–125M (wyrzutnie czterobelkowe i SNR z dodatkowym optycznym kanałem śledzenia celów powietrznych). Pierwsze strzelania bojowe 72 i 75 dywizjon wykonały w 1980, natomiiast 73 i 74 dywizjon w 1981 roku.

Ugrupowanie bojowe 1. Dywizji Artylerii OPK (1. DA OPK).
 

Dowódca Dywizji, podczas działań bojowych, dowodził podległymi dywizjonami we współdziałaniu z 39 plm OPK (bazującym do 1987 roku na lotnisku w Mierzęcicach) i 33 brt na Połączonym Stanowisku Dowodzenia (PŁSD) znajdującym się w rejonie Radzionkowa.

Od listopada 1979 r. do stycznia 1990 r., w składzie dywizjonów dowodzenia związków taktycznych WRiA pojawiają się plutony przenośnych przeciwlotniczych zestawów rakietowych (PPZR) Strzała–2M, przeznaczonych do zwalczania celów na bardzo małych wysokościach. W wyższych stanach gotowości bojowej drużyny Strzała–2M udawały się w rejony dywizjonów rakietowych wzmacniając ich bezpośrednią osłonę przeciwlotniczą. Pierwsze strzelanie poligonowe PPZR Strzała–2M odbyło się 10.09.1980 roku. Formalne usankcjonowanie uzbrojenia dywizjonów dowodzenia w PPZR Strzała–2M, dokonuje szef Sztabu Wojsk OPK zarządzeniem z dnia 15.04.1986r.

W 1985 roku przezbrojone zostały dwa dywizjony dywizji w PZR S–125M Newa.

24 czerwca 1988 roku dywizja zostaje przeformowana na 1. Brygadę Artylerii OPK.

Od 1989 r. trwa proces restrukturyzacji Wojska Polskiego. Proces ten nie omija 1. BA OPK. W roku 1989 rozforowano 2 dywizjony (16. i 18. dr OP), w 1990 roku jeden (11. dr OP), w 1998 trzy dywizjony (12., 13,. i 15. dr OP) i jednocześnie dowódcy 1. BR OP zostały podporządkowane trzy dywizjony (31., 76. i 77. dr OP) z rozformowanego 79. spa OP m. Poznań. Do 1990 roku przeszkolono wszystkie dywizjony z PZR SA–75 Dzwina na PZR S-75M Wołchow. Od 1990 roku na uzbrojeniu wojsk rakietowych Sił Zbrojnych RP, nie ma już PZR SA–75 Dzwina.

Ostatnie strzelania na poligonie w ZSRR brygada wykonała w 1988 roku. W sumie, brygada siedemnastokrotnie sprawdzała swoje umiejętności na poligonie w ZSRR, wykonując 47 strzelań bojowych do 59 tarcz powietrznych zużywajac 111 rakiet i uzyskując średnią ocenę 4,63.

Najwyższe oceny w czasie strzelań poligonowych w latach 1962–1988 uzyskali dowódcy dywizjonów:

• ppłk Ryszard Rząsa, 3 strzelania, ocena średnia 5,00;
• ppłk Stefan Bojdak, 3 strzelania, ocena srednia 4,92;
• ppłk Jan Jurko, 3 strzelania, ocena średnia 4,80.

Z dowódców 1. BR OP, rekordzistą w zakresie odbytych strzelań poligonowych jest gen. bryg. Jan Łazarczyk. W sumie uczestniczył w 9 strzelaniach uzyskując średnią ocenę 4,73.

W 1991 roku powstają Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej (dowódca gen. dyw. pil. dr Jerzy Gotowała) i kolejny raz zmienia się nazwę brygady, tym razem na 1. Brygadę Rakietowa Obrony Powietrznej.

Rok 1991 dla 1. BR OP jest wyjątkowo pomyślny, po zakończeniu kontroli, Komisja Inspekcyjna Głównej Inspekcji Sił Zbrojnych wystawia brygadzie ocenę 4,48, najwyższą w Siłach Zbrojnych. Dowódca brygady, ppłk Wiesław Wolak, mianowany zostaje do stopnia pułkownika.

Od 1993 roku strzelania bojowe PZR S–125M Newa na poligonie Ustka zostały włączone do programowego szkolenia wojsk rakietowych WLOP. W tym samym roku strzelania bojowe wykonywały wszystkie dywizjony 1. BR OP. Każdy z dywizjonów otrzymał dwa cele – “Koliber” i P–15 lub dwa cele “Koliber”. Dywizjony uzyskały oceny w przedziale 4,13 do 4,79.

Sukcesywnie, kolejne dywizjony brygady przezbrajano na zmodernizowany w Polsce PZR S–125 Newa-SC. Strzelania kwalifikacyjne z nowych zestawów odbywały się na poligonie w Ustce, między innymi, podczas ćwiczenia “Szerszeń 2000”.

Od 2000 roku trwał proces przegrupowania dywizjonów na nowe miejsca stałej dyslokacji:

• 14 dr OP w 2000 roku do m. Przezchlebie i w 2005 roku do m. Toszek;
• 72 dr OP po 2000 roku do m. Libiąż;
• 73 dr OP po 2000 roku do m. Toszek;
• 74 dr OP w 1989 roku do m. Kobiór (po 18. dr OP) i w 2001 roku do m. m. Toszek;
• 75 dr OP w 2001 roku do. m. Toszek.

Strukrura organizacyjna 1. BR OP w 2010 roku:

• sztab 1 BR OP m. Bytom;
• 14 dr OP m. Gliwice, (Toszek);
• 17 dr OP m. Oświęcim, (Libiąż);
• 31 dr OP m. Murowana Goślina;
• 72 dr OP m. Oświęcim, (Libiąż);
• 73 dr OP m. Oświęcim, (Libiąż);
• 74 dr OP m. Gliwice<, (Toszek), po 2000 roku nowy numer JW 4163;
• 75 dr OP m. Gliwice, (Toszek);
• 76 dr OP m. Poznań-Ławica;
• 77 dr OP m. Murowana Goślina;
• 81 dd OP m. Bytom, od 1988 jako JW 1552.

1. Brygadą Rakietową OP dowodzili:

• płk Bolesław Tatarski 1952–1954;
• płk Tadeusz Kempf 1954–1957;
• płk Aleksander Grabowski 1957–1959;
• płk Jerzy Styran 1959–1968
• płk Jerzy Szmyrgało 1968–1971;
• gen. bryg. Jan Łazarczyk 1971–1981;
• płk mgr Bogdan Miller 1981–1986;
• płk dypl. Wiesław Kozikowski 1986–1990;
• płk dypl. Wiesław Wolak 1990–1996;
• gen. bryg. Stanisław Babiak 1996–2006;
• gen. bryg. Andrzej Łosiński 2006–2011;.

 

Dowódcy 1 BR OP, od lewej: gen. dyw. Aleksander Grabowski, gen. bryg. Jan Łazarczyk, płk Bogdan Miller, płk Wiesław Kozikowski, płk Wiesław Wolak, gen. bryg. Stanisław Babiak i gen. bryg. Andrzej Łosiński.

11 listopada 1994 roku brygada otrzymała sztandar. Rodzicami chrzestnymi sztandaru zostali: Maja Komorowska – aktorka i płk rez. Władysław Lalik – były szef sztabu brygady. Brygada swoje Święto obchodzi 18 października.

W 2000 roku minister Obrony Narodowej nadał brygadzie nazwę wyróżniającą – “Śląska”.

Rok 2011 to początek kolejnego etapu restrukturyzacji Sił Powietrznych w efekcie której, między innymi, z mapy Polski zniknie 1. ŚBR OP i jej dywizjony. Jak donosi “Przegląd Sił Powietrznych” nr 09/2010 i nie tylko, na bazie dotychczasowych dywizjonów brygady, powstają dwa nowe dywizjony 34 dr OP w Bytomiu i 35 dr OP w Skwierzynie. Nowe dywizjony w swojej strukturze posiadają po trzy pododdziały uzbrojonych w PZR S–125 Newa SC. Nowe dywizjony podporządkowane zostaną 3. BR OP w Sochaczewie. Termin zakończenia sformowania 34 i 35 dr OP to 01 lipiec 2011 rok.

Jaki los czeka sprzęt i kadrę dywizjonów? Na bazie sprzętu z 14, 17 i 75 dr OP powstaje 34 dr OP, sprzęt 74. dr zostanie poddany utylizacji. Z pozostałych pięciu dywizjonów 1. ŚBR OP (31, 72, 73, 76 i 77 dr OP), formowany jest 35 dr OP, sprzęt jednego dywizjonu podmieni starszy zestaw w kolejnym nowym dywizjonie, sprzęt jednego dywizjonu zostanie poddany utylizacji.

Formalną podstawą do tych zmian jest Decyzja MON Nr. Z–37/Org/P1 z dnia 27 maja 2010 roku w sprawie zmian organizacyjnych w Siłach Powietrznych oraz Decyzji Nr PF–68/Org/SSG/ZOiU–P1 Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 sierpnia 2010r. w sprawie zmian organizacyjnych w Siłach Powietrznych.

30 grudnia 2011 r. w Bytomiu, dowódca 1. BR OP gen. bryg. Andrzej Łosiński złożył, w Sali Tradycji, meldunek o rozformowaniu brygady szefowi Wojsk OPL i Radiotechnicznych gen. bryg. Michałowi Sikorze. Odbyło się także oficjalne przekazanie sztandaru 1. BR OP dowódcy 34. dr OP ppłk. Jerzemu Flisowi. W uroczystości brał także udział dowódca 3. WBR OP gen. bryg. Stefan Mordacz i dowódca 3. BRt gen. bryg. Marek Sobiechowski.

[ Do spisu treści ]

2. Dokumenty i fotografie

Wyrzutnie PZR (od lewej) S–125 Newa, S–125M Newa i S–125 Newa SC występujące na uzbrojeniu 1. BR OP w latach 1978–2010.
 

Płk Wiesław Kozikowski, dowódca 1 DA OPK w Bytomiu, w CSS WR Bemowo Piskie podczas zakończenia, w dniu 15.03.1990, szkolenia kadry na PZR S–125M Newa. Na zdjęciu od lewej: płk Apoloniusz Siekański, ppłk Zbigniew Przęzak, płk Jan Kosztowniak – komendant CSS WR, płk Wiesław Kozikowski i płk Ludwik Paleczny. Foto: Z archiwum Jana Kosztowniaka.
 

Michał Kacprzak – wspomnienia z 1 DA OPK:

“Służbę w wojskach rakietowych rozpocząłem wraz z kilkoma kolegami po skończonej Podoficerskiej Szkole Zawodowej Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Uzbrojenia i Elektroniki w Olsztynie kiedy to jesienią 1972 r. przybyliśmy do 1 DA OPK. Mnie przydzielono do dywizjonu dowodzenia i wyznaczono na stanowisko “uzbrojeniowca”. Organizacyjnie należałem do nieetatowej kompanii ochrony, w której jako kapral “dowodziłem” grupą żołnierzy – pomocników magazynierów, pisarzy itp.

Żołnierze plutonu ochrony dywizjonu dowodzenia – 1973 rok. Na zdjęciu od lewej stoją: Barszcz, Smyk, kpr. Michał Kacprzak – rusznikarz, Siwy, sierż. sztab. Zdzisław Opałko – charyzmatyczny dowódca plutonu ochrony, Kiszka, Chojnacki, Dydo, Czopik i Głodkowski. Klęczą: Smoczyński, Osuch, Cholerzyński, Zieliński i Mizger. Foto: Archiwum Michała Kacprzaka.

W 1973 r. zostałem powołany do zawodowej służby wojskowej i po okrzepnięciu, nabraniu doświadczenia zawodowego, zostałem wyznaczony na samodzielne stanowisko starszego mechanika–magazyniera 17. dr OP w Chełmku co oznaczało, że zajmowałem się całą gospodarką uzbrojenia klasycznego i amunicji. W tym okresie zaliczyłem, między innymi, kilka poligonów artyleryjskich w Mrzeżynie jako rusznikarz, puszkarz lub magazynier amunicyjny. W I połowie lat osiemdziesiątych wróciłem do sztabu dywizji i dalej zajmowałem się uzbrojeniem. Jednym z ciekawszych epizodów tamtego okresu to organizacja pododdziałów i wyposażania ich w “Strzały–2M”. W 1986 r. pożegnałem się z rakietowcami i przeniosłem się do radiotechników.”

Nazwy jednostek rakietowych były niejawne. Na upominkach wręczanych z okazji różnych uroczystości, zamiast nazwy jednostki był napis Jednostka Wojskowa i motyw graficzny jednoznacznie określający przeznaczenie jednostki. Patera z 1. DA OPK o średnicy 32 cm. Foto: Zbigniew Przęzak.
 

Strzelanie artyleryjskie 1. ŚBR OP z armat przeciwlotniczych S-60 na poligonie w Ustce - 13.05.2004.
 

Strzelanie dywizjonu dowodzenia 1. ŚBR OP z PPZR Strzała-2M na poligonie w Ustce - 14.05.2004.
 

Pododdziały artyleryjskie 1. ŚBR OP na poligonie w Ustce (na stanowiskach ogniowych)- 14.05.2004 godz:19:11.
 

Orkiestra wojskowa 1. ŚBR OP m. Bytom.
 

Kadra dywizjonów na poligonie w Mierzęcicach – 1992 rok. Foto: Archiwum Andrzeja Sontowskiego.
 

[ Do spisu treści ]

Bibliografia:

• Wiesław Telep – “Wojska OPL – czas zmian” – Przegląd Sił Powietrznych Nr 9/2010 – Redakcja Wojskowa Warszawa – 2010 rok.
• Andrzej Sikora – "55 LAT W OBRONIE POLSKIEGO NIEBA..." – Poznań 2007.
• Zbigniew Olszański – “Wojska Rakietowe Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej” – Zespół Redakcyjno–Wydawniczy WLOP – Poznań 1995.
• Marek F. Hoffmann – “Wojska Obrony Przeciwlotniczej Sił Powietrznych 1919-2004” – Zespół Redakcyjno–Wydawniczy SP Warszawa – 2004r.
• Marek F. Hoffmann i Apoloniusz Z. Siekański – “Tradycje i współczesność Wojsk OPL WLOP 1919–1999” – Zespół Redakcyjno–Wydawniczy WLOP Warszawa – 1999r.

W artykule przyjęto nazwę “dywizjon rakietowy OP” (dr OP). Faktycznie w okresie powstania WRiA stosowano nazwy “dywizjon ogniowy artylerii rakietowej” (doar) i “dywizjon ogniowy” (do). Nazwa “dywizjon rakietowy OP” wprowadzona została Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP z dnia 21.10.1991.