Home – strona główna WRiA.PL – “Wspomnienia ...”. Artykuł do pobrania w formie pliku PDF.

 

Krzysztof Popławski


Wersja 1 (11/2010)

Rozdział VII-4-3

WOJSKA RAKIETOWE OBRONY POWIETRZNEJ BUŁGARII




I. PARĘ SŁÓW O BUŁGARII

Godło Bułgarskiej Republiki Ludowej Bułgaria to 7,5 milionowy kraj leżący na Bałkanach, który jako państwo należące do Układu Warszawskiego graniczył od południa z Grecją i Turcją należącymi do NATO, od zachodu z Jugosławią. Cechą charakterystyczną dla Bułgarii jest to, że ok. 60 % powierzchni kraju zajmują wyżyny i masywy górskie. Największe miasta to Sofia – stolica kraju (1,2 mln mieszkańców), Płowdiw (340 tys. mieszkańców), Warna (312 tys. mieszkańców). Bułgaria posiada dwa główne miasta portowe nad Morzem Czarnym: Warna (w północnej części wybrzeża) oraz Burgas (znajdujące się bardziej na południe).

Główne rejony podlegające obronie to:

    • obszar stolicy państwa – Sofiii obszary przemysłowe w rejonie m. Pernik.
    • rejon miasta Płowdiw w centralnej części kraju
    • wybrzeże Morza Czarnego (miasta portowe Burgas i Warna)


II. ROZWÓJ WOJSK RAKIETOWYCH OP BUŁGARII

Armia bułgarska poszła podobną drogą rozwoju jak inne państwa będące członkami Układu Warszawskiego. Era rakietyzacji wojsk OP rozpoczęła się w tym samym momencie, podobne też były zadania, struktury i wyposażenie jednostek.

W zamyśle najwyższych władz wojskowych wojska rakietowe OP miały docelowo tworzyć linię obrony rozciągającą się od rejonu stolicy (Sofii) na wschód aż do wybrzeża i potem dalej wzdłuż wybrzeża na północ, kończąc w rejonie miasta Warna. Uwarunkowania geograficzne Bułgarii spowodowały, że niektóre z planowanych dywizjonów rakiet przeciwlotniczych OP (drplot OP – Зенитно-ракетния дивизион ПВО) miały mieć stanowiska ogniowe położone na dużych wysokościach. I tak najwyżej położony drplot OP miał stanowisko ogniowe na wysokości 1700 m. n.p.m.

Wraz z rozpoczęciem procesu rakietyzacji wojsk OP, postanowiono zreorganizować strukturę wojsk OP i lotnictwa. Rozformowano istniejące DLM oraz 1. Dywizję OP, a w ich miejsce w 1960 roku utworzono:

    • 1. Korpus OP z siedzibą dowództwa koło Sofii
    • 2. Korpus OP z siedzibą dowództwa w m. Jamboł

Oba korpusy podlegały połączonemu Dowództwu Obrony Powietrznej i Wojsk Lotniczych.

W skład 1. Korpusu weszły:

    • 1. Brygada Rakiet Przeciwlotniczych OP (Зенитно-ракетна бригада ПВО) z siedzibą dowództwa w okolicach Sofii
    • 2. Brygada Rakiet Przeciwlotniczych OP z siedzibą dowództwa w m. Płowdiw (Пловдив)
    • oraz jednostki radiotechniczne i lotnictwa myśliwskiego stacjonujące w zachodniej części kraju.

2. Korpus utworzony został we wschodniej części kraju i podporządkowano mu jednostki stacjonujące we wschodniej Bułgarii.

Nazwy nowo tworzonych jednostek brzmiały w dosłownym tłumaczeniu: brygada rakiet przeciwlotniczych (зенитно-ракетна бригада (зрбр)) oraz dywizjon rakiet przeciwlotniczych (зенитно-ракетен дивизион (зрдн)) oraz dywizjon techniczny (технически дивизион (тдн)). W dalszej części opracowania używane są nazwy w brzmieniu stosowanym w polskiej nomenklaturze tzn. brygada rakietowa oraz dywizjon rakietowy.

Jako pierwsze jednostki wojsk rakietowych OP Bułgarii utworzono: 1. dywizjon rakietowy w m. Topolnica, 1. dywizjon techniczny w m. Gara Jana oraz ośrodek szkoleniowy w m. Marino Pole. I to właśnie 1. dywizjon rakietowy jako pierwszy bułgaski dywizjon rakietowy odbył strzelania bojowe na poligonie w Aszułuku w ZSRR. Miało to miejsce 1.10.1960 r.

Dość szybko, bo już na początku 1962 roku, rozformowano dowództwa obu korpusów a obie brygady rakiet przeciwlotniczych (1-wszą i 2-gą) podporządkowano bezpośrednio Dowództwu OP i WL. W tym czasie na jednym stanowisku dowodzenia skupiono kierowanie lotnictwem myśliwskim, wojskami rakietowymi i radiotechnicznymi, należącymi do systemu OP Bułgarii.

Dopiero w 1963 r., a więc już po rozformowaniu korpusów OP, została sformowana na wybrzeżu ostatnia, 3. Brygada Rakietowa OP.

Do celów szkoleniowych na terenie Bułgarii wykorzystywany był poligon przeciwlotniczy „Szabla” (зенитен полигон „Шабла”) zlokalizowany na północnym wybrzeżu Bułgarii, niedaleko granicy z Rumunią. Jednostki korzystały też oczywiście z możliwości strzelań bojowych na radzieckim poligonie Aszułuk w Kazachstanie.

Jednostki rakietowe, mające łącznie 19 dywizjonów rakietowych oraz 5 dywizjonów technicznych, utworzone w latach 1960–1963 rozmieszczone były tak jak pokazano na poniższym szkicu.


Dywizjony rakietowe OP Bułgarii w 1963 roku.
Rys. nr 01. Dywizjony rakietowe OP Bułgarii w 1963 roku. Powiększ rysunek.

Problemy w dowodzeniu tak rozbudowaną strukturą spowodowały, że zdecydowano się ponownie utworzyć dwa odrębne związki taktyczne. W wyniku tego w 1968 roku powstała 1. Dywizja OP (sformowana 12.10.1968 r.) z siedzibą dowództwa i sztabu w m. Bożuriszcze k. Sofii i 2. Dywizja OP z siedzibą dowództwa i sztabu w m. Jamboł.

W skład 1. Dywizji OP weszły:

    • 1. Brygada Rakietowa OP – tzw. „8-my kilometr” k Sofii (Божурище)
    • 2. Brygada Rakietowa OP – Krumowo k. Płowdiw (Крумово)
    • 18. plm OP – Dobrosławcy (Доброславци)
    • 1. Brygada Radiotechniczna OP - tzw. „8-my kilometr” k Sofii (Божурище)

W skład 2. Dywizji OP weszły:

    • 3. Brygada Rakietowa OP – Bratowo (Братово) koło Burgas (Бургас)
    • 15. plm OP - Rawnec (Равнец)
    • 3. ptrech OP – Jamboł (Ямбол)

Zadaniem 1. Dywizji była obrona obszaru stolicy, terenów przemysłowych koło m. Pernik, oraz rejonów miast Płowdiw i Dmitrowgrad. Do zadań jednostek 2. Dywizji należała m. in. obrona rejonów miast portowych Warna i Burgas. Granicą rozgraniczającą rejony odpowiedzialności była linia biegnąca w kierunku południowym od m. Ruse na północy raju, poprzez miasto Nowa Zagora, aż do miasta Sliwengrad przy południowej granicy kraju.

Rozmieszczenie tych jednostek ilustruje poniższy szkic.


Dywizjony rakietowe OP Bułgarii w 1989 roku.
Rys. nr 02. Dywizjony rakietowe OP Bułgarii w 1989 roku. Powiększ rysunek.

Zgodnie z planem w ramach współpracy systemów OPK sąsiednich państw 1. Dywizja OP Bułgarii miała współdziałać z 17. Dywizją OP Rumunii a 2. Dywizja OP miała współdziałać z 16. Dywizją OP Rumunii. Dodatkowo ze względu na swoje położenia bułgarska OP współdziałała z jednostkami 8. Samodzielnej Armii OP ZSRR, operującymi na terenie środkowej i wschodniej Ukrainy.

Taka struktura OP składająca się z dwóch dywizji OP trwała od 1968 roku, aż do chwili rozwiązaniu Układu Warszawskiego. Nie oznacza to jednak że w tym latach nic się nie działo.

Pod koniec lat 60-tych na bazie doświadczeń wojny 6-dniowej na Bliskim Wschodzie zaczęto rozbudowywać inżynieryjnie stanowiska ogniowe budując obwałowania. Podobnie czyniono we wszystkich krajach Układu Warszawskiego. Wówczas też zaczęto odchodzić od strefowego systemu obrony i rozpoczęło się przejście na strefowo-obiektowy system.

Już od 1969 roku formowano nowe jednostki, dokonywano zmiany dyslokacji i wprowadzano nowe wyposażenie. Ten proces reorganizacji trwał aż do 1989 roku.

Po tych wszystkich przekształceniach wojska rakietowe OP Bułgarii osiągnęły bardziej rozbudowana strukturę dostosowana do nowej specyfiki zadań. Ilustruje to poniższy szkic.


Dyslokacja Związków Taktycznych i jednostek OP Bułgarii w 1968 roku.
Rys. nr 03. Dyslokacja Związków Taktycznych i jednostek OP Bułgarii w 1968 roku. Powiększ rysunek.

[ Do spisu treści]


III. BRYGADY RAKIETOWE OBRONY POWIETRZNEJ

1. Brygada Rakietowa OP (JW 80230)

1. Brygada Rakietowa OP powstała na mocy rozkazu nr 00467 z 16.10.1961 r. Dowódcy 1. Korpusu OP i zarządzenia 00267 z 30.09.1961 szefa SG. Rozformowywał on istniejący 69.pułk przeciwlotniczy a jego personel przekazywał na potrzeby formowania nowej jednostki.

Dowództwo i sztab brygady rozlokowany był w m. Bożuriszcze (Божурище) koło Sofii. Miejsce to określane było jako tzw. „8-my kilometr”.

Brygada składała się początkowo z 8 dywizjonów rakietowych OP wyposażonych w system SA-75 Dźwina oraz 2 dywizjonów technicznych:

    • 1. dywizjon rakietowy (JW 90020) - Stanke Dimitrow - Topolnica (Станке Димитров – Тополница)
    • dywizjon rakietowy (JW 90030) - Samokow (Самоков)
    • dywizjon rakietowy (JW 90060) - Ichtiman (Ихтиман)
    • 4. dywizjon rakietowy (JW 90070) – Elin Pelin – Wakareł (Елин Пелин - Вакарел)
    • dywizjon rakietowy (JW 90080) - Ponor (Понор)
    • dywizjon rakietowy (JW 90090) - Kriwonos k .Breznik (Брезник - Кривонос)
    • dywizjon rakietowy (JW 90120) - Bajkał (Байкал)
    • dywizjon rakietowy (JW 90130) - Lokwata (Локвата)
    • dywizjon rakietowy (JW 90040) - Gara Jana (Гара Яна)
    • dywizjon techniczny (JW 90150) - Radomir, szczyt Wiertuszka (Радомир - вр. Ветрушка))

Brygada miała zapewniać strefowe przykrycie obszaru stolicy kraju - Sofii i pobliskiego rejonu przemysłowego koło m. Pernik. Na wyposażeniu miała początkowo wyrzutnie zestawu SA-75 (tzw. „wariant pięciokabinowy”) i SA-75M (tzw. „wariant trzykabinowy”).

Z biegiem lat niektóre dywizjony rakietowe przezbrojone zostały w zestawy S-75 Wołchow i S-125M Newa. Sformowano nowe jednostki a niektóre dywizjony rakietowe zmieniły miejsce dyslokacji.

W 1969 r. zestaw S-75 otrzymał dywizjon rakietowy (JW 90030) stacjonujący w Samokow, a jesienią tegoż roku także dywizjon rakietowy (JW 90130) z Lokwata.

W 1974 r. sformowano 3 nowe dywizjony rakietowe wyposażone w zestawy S-125:

    • dywizjon rakietowy (JW 34090) - Liulin (wierch Dupiewica) (Люлин (връх Дупевица))
    • dywizjon rakietowy (JW 52970) - Bożuriszcze (Божурище)
    • dywizjon rakietowy (JW 90250) – Musaczewo (Мусачево)

W 1975 r. dywizjon rakietowy (JW 90020) ze Stanke Dimitrow - Topolnica został przezbrojony z SA-75 na S-125M

W okresie od maja 1975 do września 1976 r. dywizjon rakietowy (JW 34090) z Liulin przeniesiony został czasowo do m. Ponor. Po tym rocznym pobycie powrócił na swoje stałe miejsce dyslokacji.

Na mocy zarządzenia Szefa SG Armii Bułgarskiej nr 0059 z 1977 r. brygada zmienia 1.01.1978 r. numer identyfikacyjny (JW) z 80230 na 22320. Podobna zmiana dotyczyła też poszczególnych dywizjonów rakietowych. Poniżej podane są stare numery i numery obowiązujące od 1.01.1978 r.:

    • JW 90020 > JW 22520
    • JW 90060 > JW 34070
    • JW 90030 > JW 32740
    • JW 90070 > JW 34420
    • JW 90080 > JW 32950
    • JW 90090 > JW 32610
    • JW 90120 > JW 24420
    • JW 90130 > JW 28450
    • JW 90250 > JW 42670
    • JW 90040 > JW 34630
    • JW 90150 > JW 34680

W dniu 7.12.1978 r. dywizjon rakietowy (JW 22520) przeniesiony został ze Stanke Dimitrow –Topolnica na nową pozycję ogniową k Studena.

W 1980 r. dywizjon rakietowy (JW 28450) przeniesiono z Lokwata na nową pozycję w Jarłowo k. Samokow.

Rok 1982 przyniósł znaczenie poważniejsze zmiany. W tym roku skład 1. Brygady Rakietowej OP zasiliła dodatkowa sformowana w Kostinbrod (Костинброд) grupa dywizjonów rakietowych (JW 34420) wyposażona w system dalekiego zasięgu S-200. Nową grupę (tzw. dwukanałową) utworzono na bazie dwóch dywizjonów rakietowych: JW 34420 - Wakareł (po przeniesieniu na nową pozycję k Kostinbrod i stał się pierwszym dywizjonem rakietowym grupy) i JW 32950 – Ponor (rozformowany a w Kostinbrod na jego bazie utworzono nowy, który stał się drugim dywizjonem rakietowym grupy). Pozycja ogniowa grupy dywizjonów rakietowych powstała na północ od m. Kostinbrod.

W 1985 r. dywizjon rakietowy (JW 32610) otrzymał zestawy S-75 Wołchow a następnym roku z Kriwonos przeniesiono go na nową pozycję w rejonie m. Bankia (Klisura). Po kolejnych 3 latach (w 1989 r) jednostka ta otrzymała jako, jedyna w Bułgarii, nowe zestawy S-300PMU.

[ Do spisu treści]

2. Brygada Rakietowa OP

2. Brygadę Rakietową OP sformowano na mocy Zarządzenia Szefa SG Armii Bułgarskiej nr 00267 z 30.09.1961 r. na bazie 65. pułku przeciwlotniczego z Płowdiw.

Do kwietnia 1962 r. podlegała 1. Korpusowi OP, później bezpośrednio Dowództwo OP i WL a od 1968 roku 1. Dywizji OP. Dowództwo i sztab w rozlokowany był w m. Krumowo k. Płowdiw. Stanowisko dowodzenia znajdowało się w m. Mawrudowo (Маврудово) a od 1979 r. w m. Trud (Труд)

W skład brygady początkowo weszło 5 dywizjonów rakietowych OP wyposażonych w zestawy SA-75 Dźwina i 1 dywizjon techniczny:

    • dywizjon rakietowy (JW 90080) - Charmanli (Харманли)
    • dywizjon rakietowy (JW 90160) – Patriarch Ewtimowo k. Asenowgrad (Патриарх Евтимово (Асеновград))
    • dywizjon rakietowy (JW 90170) - Biała Czerkwa (Бяла Черква)
    • dywizjon rakietowy (JW 90180) - Chaskowo (Хасково)
    • dywizjon rakietowy (JW 70010) - Piszczigowo (Пищигово)
    • dywizjon techniczny (JW 90190) - Mawrudowo (Маврудово)

Brygada miała zapewniał strefowe przykrycie obszaru m. Płowdiw i m. Dmitrowgrad. Na wyposażeniu miała początkowo zestawy SA-75 (tzw. „wariant pięciokabinowy”) i SA-75M (tzw. „wariant trzykabinowy”).

W 1969 r. w JW 70010 zestawy SA-75 („5-kabinowe”) wymieniono na SA-75M („3-kabinowe”)

W październiku 1971 r sformowano w m. Trilistnik (Трилистник) dodatkowy dywizjon rakietowy (JW 30340) z zestawem SA-75M. Jednak sprzęt jednostka dostała dopiero w 1973 roku

1.01.1978 r doszło do masowej zmiany numerów JW. Poniżej podane są stare numery i odpowiadające im nowe numery.

    • JW 90080 > JW 34640
    • JW 90160 > JW 32880
    • JW 90170 > JW 32820
    • JW 90180 > JW 32650
    • JW 70010 > JW 32090
    • JW 30340 > JW 28400
    • JW 90190 > JW 24990

W sierpniu 1982 r. zakończono budowę nowej pozycji bojowej w m. Jagodowo (Ягодово) dla dywizjonu rakietowego (JW 32880). Jednostka po przeniesieniu otrzymała zestawy S-125.

W tym samym 1982 r. także dywizjon rakietowy (JW 32090) dostał zestaw S-125 i przeniósł się na nową pozycję koło m. Caracowo (Царацово)

W 1985 r. powstało nowe stanowisko ogniowe koło Dmitrowgrad (Димитровград) dla dywizjonu rakietowego (JW 34640). W październiku tego samego roku dywizjon rakietowy (JW 28400) z Trilistnik (Трилистник) otrzymał zestaw S-75M.

Rok 1988 przyniósl kolejne zmiany, dywizjon rakietowy (JW 34640) otrzymał zestaw S-75M, a także sformowano 9. Grupę dywizjonów rakietowych, składającą się z JW 34640 i JW 32650 (według bardziej wiarygodnych informacji grupa ta powstała dopiero w 1998 r.)

Ostatnia zmiana w 2. Brygadzie dotyczyła dywizjonu rakietowego JW 32650. W 1990 r. dostał on zestawy S-75M.

[ Do spisu treści]

3. Brygada Rakietowa OP (JW 30300)

Jako ostatni ze związków taktycznych utworzono 3. Brygadę Rakietową OP.

Brygadę sformowano Postanowieniem MC nr 46 z 8.04.1963 r. i podporządkowano Dowództwu OP i WL. Brygada powstała na bazie pułku rakiet przeciwlotniczych z Gorna Orjachowica, pułku artylerii przeciwlotniczej z Warny oraz dywizjonu artylerii przeciwlotniczej z Burgas.

Dowództwo i sztab w rozlokowany był w m. Jamboł (Ямбол) a od jesieni 1968 roku przeniesiony rejon m. Bratowo (Братово) koło Burgas. W skład brygady początkowo weszło 6 dywizjonów rakietowych OP SA-75 i 2 dywizjony techniczne:

    • dywizjon rakietowy (JW 70070) - Kraniewo (Кранево)
    • dywizjon rakietowy (JW 70090) - Kamczia (Камчия)
    • dywizjon rakietowy (JW 70110) - Debelt (Дебелт)
    • dywizjon rakietowy (JW 70560) - Kamieniec (Каменец)
    • dywizjon rakietowy (JW 70570) - Czernomoriec (Черноморец)
    • dywizjon rakietowy (JW 70580) - Pczeła (Пчела)
    • dywizjon techniczny (JW 70190) - Rusokastro (Русокастро)
    • dywizjon techniczny (JW 70220) – Liuben Karawełowo (Любен Каравелово)

Co ciekawe jako pierwsze powstały już w 1961 roku dywizjon rakietowy w m. Kraniewo i Kamczia, ale do czasu oficjalnego sformowania brygady (w 1963 roku) oba dywizjony wchodziły w skład pułku rakiet przeciwlotniczych w m. Warna.

3. Brygada Rakietowa OP miała zapewniać strefowe przykrycie południowo-wschodniej części Bułgarii, to jest obszaru od. m. Topołowgrad do m. Bałczik. Na wyposażeniu poszczególnych dywizjonów rakietowych były początkowo zestawy SA-75 i SA-75M.

W ramach zaplanowanych działać po 1968 roku rozpoczął się proces przenoszenia i przezbrajania jednostek 3. Brygady Rakietowej OP. Tworzono także nowe jednostki.

W 1968 roku w dwóch dywizjonach rakietowych zestawy SA-75 wymieniono na SA-75M.

W 1974 i 75 w rejonie Warny powstały dwa nowe dywizjony rakietowe wyposażone w zestawy S-125M. Były to dywizjon rakietowy (JW 90460) w m. Kiczewo (Кичево) i dywizjon rakietowy (JW 28010) w m. Gałata (Галата)

W 1976 r. (wg innych źródeł dopiero w 1978) dywizjon rakietowy (JW 70070) przedyslokowuje się z m. Kraniewo na nowe stanowisko ogniowe w m. Władysławowo (Владиславово) k Warny. Z nowego stanowiska może realizować zadania obiektowej obrony miasta Warna i pobliskiego regionu przemysłowego.

W tym samym 1976 r. dywizjon rakietowy (JW 70580) przedyslokowuje się z m. Pczeła w rejon Burgas (na północ od dzielnicy Łozowo), a dywizjon rakietowy (JW 70570) stacjonujący w m. Czernomoriec zostaje przezbrojony w zestaw S-125M.

W 1978 roku doszło do masowej zmiany numerów identyfikacyjnych (JW ) jednostek. 3 Brygada Rakietowa OP zmieniła numer z 30300 na 32470. Zmianie uległy tez numery JW poszczególnych dywizjonów rakietowych. Poniżej podane zostały stare numery i odpowiadające im nowe numery.

    • JW 70110 > JW 28090
    • JW 70580 > JW 32500
    • JW 70560 > JW 22730
    • JW 70570 > JW 26720
    • JW 70190 > JW 22600
    • JW 70220 > JW 32550
    • JW 90460 > JW 24630
    • JW 28010 > nie zmieniła numeru

W 1979 r. dywizjon rakietowy (JW 22730) przedyslokowuje z m. Kamieniec (Каменец) w rejon m. Pomorie (Поморие) i zostaje przezbrojony w zestaw S-125M

Rok 1985 przynosi zmiany w wyposażeniu dywizjon rakietowy (JW 28090) z Debelt. Dotychczas używany sprzęt zostaje wymieniony na zestaw S-75M Wołchow.

Po tych roszadach 3 Brygada Rakietowa OP utworzyła obiektowo strefowe przykrycie miasta Burgas i pobliskiego strategicznie ważnego kombinatu naftowo-chemicznego.

[ Do spisu treści]


Czy wiesz, że:

1. W Bułgarii stosowano 5-cyfrowe numery identyfikacyjne jednostek wojskowych (podobnie jak w ZSRR). W przeciwieństwie jednak do radzieckich wojsk rakietowych OP, oddzielny numer identyfikacyjny miał każdy dywizjon. Charakterystyczne jest to że w numerach tych na końcu jest zawsze cyfra „0”.
          поделение (podelenie) – jednostka wojskowa
          ВПН – odpowiednik polskiego skrótu JW

2. Badając historię wojskową Bułgarii trzeba pamiętać, że podobnie jak w innych krajach Układu Warszawskiego, miasta zmieniały nazwy, często nawet kilkakrotnie. Przykładowo miasto Dobricz (garnizon lotniczy), w latach 1949-1993 nazywało się Tołbuchin. Jeszcze więcej zamieszania jest z miastem Stanke Dimitrow. Do 1948 roku nazywało się Dupnica, w latach 1948-1950 Stanke Dimitrow, w latach 1950-1952 Marek, a w latach 1952-1993 ponownie Stanke Dimitrow, a od 1993 wróciło do pierwotnej nazwy - Dupnica! Podobna historia dotyczyła miasta Szumen, które w latach 1950-1965 nazywało się – Kołarowgrad.